Κυρίες και κύριοι,

Πάνε πολλά χρόνια που τέτοιες ομιλίες με θέματα σαν το δικό μου έγιναν σε όλη την Ελλάδα αλλά με λύπη μου βλέπω ότι δυό δεκαετίες μετά είμαστε ακόμη στο σημείο μηδέν. Το θέμα μου είναι η ελληνική και η τουρκική στάση απέναντι στην πομάκικη ταυτότητα. Κι όταν λέω τουρκική στάση εννοώ τη στάση των ανθρώπων της Τουρκίας μέσα στην ελληνική Θράκη, μέσα στην πατρίδα μας. Γιατί – κι αυτό είναι το εξωφρενικό – το τουρκικό κράτος δίνει μέσα στην δική του επικράτεια πολύ περισσότερα δικαιώματα στους Πομάκους από όσα αφήνει να αναγνωριστούν για εμάς μέσα στην Ελλάδα!

Read the rest of this entry…

Η δήλωση του αν. υπουργού Προστασίας του Πολίτη, Γ. Πανούση, για μελλοντική πρόσληψη αστυνομικών από μειονοτικές ομάδες άναψε φωτιές στη Θράκη. Η αναφορά του στους Πομάκους – όχι όμως και σε Τούρκους – προκάλεσε την αντίδραση μειονοτικών κύκλων που έβαλαν μπροστά τον βουλευτή Ροδόπης (Σύριζα) Αϊχάν Καραγιουσούφ να δηλώνει σε εκπομπή του «Τσινάρ FM» ότι «είναι μια πολύ άτυχη και λανθασμένη ανακοίνωση. Εάν μιλάς για μειονότητα, δεν υπάρχει νόημα να τις κομματιάζεις μία-μία και να τις ονοματοδοτείς. Σχετικά με αυτό το θέμα τον αναζήτησα, του είπα πως είναι μια λάθος δήλωση και ότι πρέπει το συντομότερο να διορθωθεί. Αυτό είναι κάτι που θα το θέσω και αύριο (17/2/2015) στην συνεδρίαση της κοινοβουλευτικής ομάδας».

Read the rest of this entry…

    Στις 28 Σεπτεμβρίου είχαμε άλλο ένα ΤΡΟΜΑΚΤΙΚΟ επεισόδιο στα πομακοχώρια της Ξάνθης, ενδεικτικό του κλίματος που έχουν εγκαταστήσει οι τουρκόφρονες. Ανέβηκε ένα συνεργείο του κρατικού γαλλικού καναλιού TV France 3 για να κάνει ντοκιμαντέρ στο χωριό Θέρμες, και μαζί τους ήταν μέλη του συλλόγου Πομάκων Ξάνθης.

Read the rest of this entry…

Στίς 10-11 Αὐγούστου 2009, διεξήχθη στήν ἕδρα τοῦ ΟΗΕ στή Γενεύη ἡ 75η Συνεδρία τῆς Ἐπιτροπῆς γιά τήν Ἐξάλειψη τῶν Φυλετικῶν Διακρίσεων (CERD). Στήν Ἐπιτροπή συζητήθηκε ἡ ἔκθεση πού ἀφοροῦσε τή χώρα μας γιά πλῆθος θεμάτων, τόσο ἀναφορικά μέ τήν μειονότητα τῆς Θράκης καί τούς Ψευτομακεδόνες, ὅσο καί ἄλλα ζητήματα (π.χ. τῶν Ρομά). Οἱ ἑλληνικές θέσεις ἐκτέθηκαν ἀπό τόν μόνιμο ἀντιπρόσωπό μας κ. Φραγκῖσκο Βέρρο καί τήν νομική σύμβουλο τοῦ ΥΠΕΞ μας κ. Μαρία Τελανιάν. Ἐρωτήσεις ἔθεσαν διάφοροι, μεταξύ τῶν ὁποίων καί δύο Τουρκάλες, ἡ Μελέκ Κιρματζή ἀπό τήν Εὐρωπαϊκή Ὁμοσπονδία Τούρκων Δ. Θράκης καί ἡ – ἀπαραίτητη σέ κάθε φόρουμ ὅπου ἀπολογεῖται ἡ πατρίδα μας – Περβίν Χαϊρουλλάχ (στά δεξιά στή φωτογραφία) ἀπό τόν Σύλλογο Ἐπιστημόνων Μειονότητας.

Read the rest of this entry…

Όποιοι θεώρησαν ότι ο Απ. Κακλαμάνης με την ερώτησή του στη Βουλή (13/7) για τα δικαιώματα των Πομάκων και τη δράση του τουρκικού Προξενείου Κομοτηνής έλαβε μόνον εύσημα από κείνους που ενδιαφέρονται για τα θρακικά πράγματα, κάνει λάθος.

Read the rest of this entry…

Ἡ πρόσφατη ἀνακοίνωση τῆς «Συµβουλευτικῆς Ἐπιτροπῆς τῆς Τουρκικῆς Μειονότητας Δυτικῆς Θράκης» (21-5-09) συνόψισε ἁπλῶς τά τουρκικά αἰτήµατα καί ὑπενθύµισε τόν ρόλο τῶν µειονοτικῶν ταγῶν στό γίγνεσθαι τῆς κοινωνίας. Ἐλάχιστα σηµεῖα της µόνο ἀξίζουν µιά ξεχωριστή µνεία – κι αὐτό θά κάνουµε.

Read the rest of this entry…

«Ὅλα ὅσα ξέρετε γιά τήν ἑλληνική πολιτική στό ποµακικό ζήτηµα εἶναι φούµαρα», µᾶς εἶπε στίς 22/5 ὁ Τάσος Κωστόπουλος τοῦ «Ἰοῦ τῆς Ἐλευθεροτυπίας», παρουσιάζοντας τό σχετικό βιβλίο του στό Ἐργατικό Κέντρο Ξάνθης. Στήν ἐκδήλωση πού ὀργάνωσε ἡ ΑΝΤ.ΑΡ.ΣΥ.Α. µίλησε µαζί µέ τόν δηµοσιογράφο Σαµί Καραµπουγιουκλού (φωτό) καί, ἀφοῦ παρέθεσε ὅλες τίς παιδιόθεν τραυµατικές του ἐµπειρίες ἀπό τήν Ἑλλάδα, προσπάθησε νά ὑπερασπίσει τή βασική θέση τοῦ βιβλίου του: ὅτι ἡ κρατική πολιτική ἔστησε τό «ποµακικό», δηλ. χωρίς αὐτήν οἱ Ποµάκοι θά ἐκτουρκίζονταν «φυσιολογικά». Ὅµως ἡ πολυπληθής παρουσία καί ἡ καταλυτική ἐπιχειρηµατολογία τῶν φίλων µας γελοιοποίησε τά φληναφήµατα, ἐπικαλούµενη τήν καθηµερινή ἐµπειρία κάθε ἐµπλεκόµενου: Ἡ πάγια ἑλληνική πολιτική (κεντρικά καί τοπικά) ἐπί δεκαετίες πριµοδοτεῖ τούς Τούρκους καί πολεµᾶ τούς Ποµάκους. Τίς µαγικές του εἰκόνες ἄς τίς κρατήσει ὁ Τ.Κ. γιά τίς παρέες του στήν πρωτεύουσα, νά γελᾶνε µέ τά µισελληνικά αὐτά ἀστεῖα.

 Στίς 25 Φεβρουαρίου δόθηκε στή δηµοσιότητα ἡ Ἔκθεση τοῦ Στέητ Ντηπάρτµεντ γιά τά Ἀνθρώπινα Δικαιώµατα ἀνά τόν κόσµο. Παρότι σιχαινόµαστε τήν ἐπιθεώρηση ἀπό ἐκείνους πού εἶναι οἱ βασικοί καταπατητές τῶν ἀνθρωπίνων ἐλευθεριῶν, ἐντός κι ἐκτός ΗΠΑ, παρακολουθοῦµε τίς ἑκάστοτε ἐκθέσεις τόσο λόγῳ τῆς ἀµερικανοελληνικῆς σχέσης ἰσχύος ὅσο καί λόγῳ τῆς γενικότερης βαρύτητας πού ἔχουν αὐτές (π.χ. στήν …Βασιλίσσης Σοφίας). Πάντως ἡ ἔκθεση καί φέτος εἶναι καλή γιά τή Θράκη.

Ἐπίσης καταγράφεται ξανά (ὅπως καί πέρυσι) ἡ πραγµατικότητα πού ἀρνοῦνται οἱ τουρκόφρονες τῆς περιοχῆς: «Μερικά µέλη τῆς Ποµάκικης κοινότητας ἰσχυρίστηκαν ὅτι πιέζονταν ἀπό µέλη τῆς τουρκόφωνης κοινότητας γιά νά ἀρνηθοῦν τήν ὕπαρξη ποµάκικης ταυτότητας ξέχωρης ἀπό τήν τουρκική. ΜΜΕ στή Θεσσαλονίκη ἀνέφεραν τόν Ὀκτώβριο ὅτι δύο ἐκδότες τῆς «Μιλέτ», τοπικῆς ἐφηµερίδας πού τυπώνεται στήν τουρκική, καταδικάστηκαν σέ 12 µῆνες φυλάκιση γιά διασπορά µίσους κατά τῆς Ποµάκικης κοινότητας.» Ποµάκικη κοινότητα, µέ τό «Π» κεφαλαῖο, καί «τουρκόφωνη κοινότητα»! Φανταστεῖτε τά µοῦτρα τῶν ἐπαγγελµατιῶν Τούρκων ὅταν τό πληροφορηθοῦν!

Βεβαίως δέν ἀποσιωπῶνται καί τά τούρκικα αἰτήµατα: «Πολλά ἄτοµα πού αὐτοπροσδιορίζονται ὡς µέλη µειονότητας δυσκολεύονται νά ἐκφράσουν τήν ταυτότητά τους ἐλεύθερα καί νά διατηρήσουν τόν πολιτισµό τους. Ἡ χρήση τῶν ὅρων Τοῦρκος καί Τουρκικός ἀπαγορεύεται στόν τίτλο σωµατείων, παρότι οἱ ἰδιῶτες νοµίµως αὐτοαποκαλοῦνται Τοῦρκοι.» Σηµειώνεται ἐπίσης τό ἑλληνικό καραγκιοζλίκι, µέ τήν ψήφιση νόµων πού δέν ἐφαρµόζονται ποτέ: «Οἱ προϋποθέσεις τοῦ νόµου τοῦ 2007 γιά τά ΜΜΕ, περί βασικῆς χρήσης τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας σέ ραδιόφωνα καί τηλεοπτικούς σταθµούς, δέν εἶχε καµµία πρακτική ἐπίπτωση στούς ὑπάρχοντες τουρκόφωνους ραδιοσταθµούς τῆς Θράκης». Τέλος, γίνεται µία ὕποπτα ἐκτενής ἀναφορά στή Σαρία, στίς ἱεροδικαστικές ἁρµοδιότητες τῶν µουφτήδων. Ἰσορροπηµένη µέν, ἐκτενής δέ. Μαγειρεύεται τό πρᾶγµα γιά τήν κατάργησή τους (καί τήν συνακόλουθη ἐκλογή τοῦ µουφτῆ), εἶναι προφανές…

Ἕνα σηµεῖο πού ἀγνοούσαµε ἦταν ὅτι µετά τό νοµοσχέδιο γιά τήν µισθοδοσία τῶν 240 ἰµάµηδων ἀπό τό ἑλληνικό Δηµόσιο, ἡ ἑβραϊκή κοινότητα ζήτησε ἀπό τήν Κυβέρνηση νά πληρώνει καί τούς µισθούς τῶν ραββίνων, ὅπως κάνει ἤδη καί µέ τούς ὀρθόδοξους ἱερεῖς (!) ἀλλά ἀκόµη δέν ἔλαβε ἀπάντηση. Ἄραγε αὐτοί δέν φοβοῦνται τόν ἔλεγχο τῶν θρησκευτικῶν τους λειτουργῶν ἀπό τίς ἀλλόδοξες Ἀρχές, πού ἐπικαλοῦνται οἱ τουρκόφρονες πρακτοράντζες οἱ ὁποῖοι ἀντιδροῦν στή Θράκη;

Ἀντιθέτως, ἄκρως ἐπικριτικός ἦταν ὁ ἐπίτροπος τοῦ Συµβουλίου τῆς Εὐρώπης γιά τά Ἀνθρώπινα Δικαιώµατα, Τόµας Χάµαρµπεργκ. Ὄχι µόνο ζητᾶ ν’ ἀναγνωρίσει ἡ Ἑλλάδα κι ἄλλες µειονότητες ἀλλά καί πιέζει ν’ ἀποδώσουµε τήν ἰθαγένεια σέ ὅσους τήν στερήθηκαν βάσει τοῦ ἄρθρου 19 τοῦ Ἑλληνικοῦ Κώδικα Ἰθαγένειας (καί στούς ἐπιγόνους τους!) καί νά τούς ἀποζηµιώσουµε δεόντως! Καί βεβαίως ἀνησυχεῖ γιά τή «Σαρία» κι αὐτός, τί θά ΄ταν κανένας ὀπισθοδροµικός, ν’ ἀνέχεται τήν προαιρετική διατήρηση ἀνατολικῶν παραδόσεων; Θά χρειαστεῖ µεγάλος ἀγώνας γιά νά περιφρουρήσουµε τά ἐθνικά µας δίκαια καί συµφέροντα καί δέν βλέπουµε ποιός θά εἶναι αὐτός πού θά τό πράξει…

Τόν ρόλο τοῦ «Ἰοῦ» τῆς «Ἐλευθεροτυπίας» τόν ξέρετε ὅλοι πολύ καλά, δέν εἶναι ἀνάγκη νά τόν σχολιάσουμε (ἄλλωστε καμμιά δουλειά δέν εἶναι ντροπή). Ἀντιλαμβάνεστε λοιπόν τί περίπου θά διαβάσετε στό νέο βιβλίο τοῦ Τάσου Κωστόπουλου (μέλους τῆς ἐν λόγῳ παρέας) πού ἀναφέρεται στούς …Πομάκους! Τό βιβλίο κυκλοφόρησε ἀπό τίς ἐκδόσεις «Βιβλιόραμα» – αὐτοί δέν κυκλοφόρησαν καί τό ἀνοσιούργημα τῆς Ρεπούση; – καί τό ἀγοράσαμε* γιά νά σᾶς τό παρουσιάσουμε.

Ποιά εἶναι λοιπόν ἡ βασική θέση τοῦ βιβλίου; Ὅτι τό ἑλληνικό κράτος ὄχι μόνο δέν ἀδιαφόρησε γιά τό πομακικό «κίνημα» (τά εἰσαγωγικά εἶναι τοῦ Τ.Κ.) ἀλλά τό μαγείρευε ἐπί δεκαετίες καί τό προώθησε γιά τά δικά του συμφέροντα, ἁπλῶς δέν ἔφτασε στό σημεῖο νά ἐντάξει τή διδασκαλία τῆς πομακικῆς γλώσσας στά σχολεῖα! Φυσικά δέν ἀρνεῖται τήν ὕπαρξη τῶν Πομάκων ὡς ξεχωριστῆς ἐθνοπολιτισμικῆς ὁμάδας, ὅμως παραλληλίζει τόν ἐκτουρκισμό τους μέ τόν «ἐξελληνισμό» τῶν Βλάχων καί τῶν Ἀρβανιτῶν! Ἄς δοῦμε λοιπόν τίς θέσεις τοῦ πονήματος γιά νά ποῦμε τή γνώμη μας.

Τό κυρίαρχο γνώρισμα τοῦ βιβλίου εἶναι τό σύμπλεγμα μίσους καί ἀπέχθειας γιά τήν Ἑλλάδα πού κατατρύχει τόν συγγραφέα καί τό ὁποῖο ἐκδηλώνεται μέ τήν παραμικρή ἀφορμή (ἀκόμα καί χωρίς αὐτήν!). Ὅλα ὅσα γεγονότα ἀναγράφονται εἶναι ὀρθά, ὅμως κάποια καίρια ἀπουσιάζουν, ἐνῷ οἱ ἑρμηνεῖες του ΟΛΕΣ ἔχουν μία συγκεκριμένη ἀφετηρία, πού σπανίως στοχεύει τήν ἀλήθεια. Δίνουμε κάποια παραδείγματα:

Α. Γράφει π.χ. γιά τήν Ε/Τ «φιλία» τοῦ 1951-55 καί τίς ἐγκληματικές ὑποχωρήσεις μας ἔναντι τῆς Ἄγκυρας (Μορφωτική Συμφωνία, μετονομασία σχολείων, ἐπιβολή λατινοκεμαλικοῦ ἀλφαβήτου κτλ) ὅτι εἴχαμε «μιά σειρά “παραχωρήσεις” τῆς ἐπίσημης Ἀθήνας πού ἐνισχύουν τόν τουρκικό αὐτοπροσδιορισμό τῆς μειονότητας»! Ὁ αὐτοπροσδιορισμός δηλ. ἐνισχύθηκε, κι ὄχι τό καπέλωμα!

Β. Στό θέμα τῆς ἐγκατάλειψης τῆς πομακικῆς γλώσσας βρίσκει βολικά τά γραφόμενα γιά «αὐτοκαταπιεστικά» μέτρα, ὅμως «ξεχνᾶ» νά ἀναφέρει τίς ἄπειρες μαρτυρίες γιά …ἑτεροκαταπιεστικά μέτρα – ὅπως τό ξύλο τῶν δασκάλων στά παιδιά πού μιλοῦσαν πομάκικα ἔστω καί στό διάλειμμα τοῦ σχολείου!

Γ. Παραθέτει ὁλόκληρες ἐκθέσεις ὑπηρεσιακῶν παραγόντων τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους, ἀπό τήν δεκαετία τοῦ 40 μέχρι σήμερα, γιά νά δείξει τό «διαχρονικό ἐνδιαφέρον» τῶν ἑλληνικῶν ὑπηρεσιῶν γιά τό θέμα. Πουθενά δέν βγαίνει ὅμως ἡ ἀληθινή εἰκόνα: Ὅτι στήν συντριπτική τους πλειοψηφία ὅλα τοῦτα ἦταν λόγια καί μειοψηφικές ἀπόψεις, χωρίς καμμία πολιτική βαρύτητα! Ἔ, μά τότε τί σκατά γράφεις σέ δεκάδες σελίδες παληκάρι μου; Ἐκθέσεις ἰδεῶν;

Δ. Στή σελίδα 67 ὁ σ. ξεκινᾶ τό κεφάλαιο «Τό Μακεδονικό μοντέλο» γράφοντας γιά στροφή τῆς Ἑλλάδος πρός «ἀπόπειρα ἤπιας ἐθνοκάθαρσης τῶν μουσουλμάνων τῆς Θράκης». Τί τό ἐθνοκαθαρτικό ἀναφέρεται λοιπόν γιά τούς Πομάκους; Ὅτι ἔτυχαν «εἰδικῆς μεταχείρισης», ὅτι «ἐξαιρέθηκαν ρητά ἀπό τά πρῶτα κατασταλτικά μέτρα πού ἔθιξαν τήν ὑπόλοιπη μειονότητα», ὅτι οἱ «θετικότερες ἐκδοχές τῆς “πομακικῆς πολιτικῆς” πῆραν τή μορφή συγκεκριμένων ὑλικῶν παροχῶν»… Ἄρα γιά ποιάν ἐθνοκάθαρση μιλᾶμε ὅταν βλέπουμε μόνο θετικές διακρίσεις; Κι ἄν ἀκόμη ἐξαιροῦνταν ἀπό αὐτές οἱ πράκτορες τῆς Ἄγκυρας (ὅπως γράφει στή σελ. 85) ποιό εἶναι τό μεμπτό;!

Ε. Ὅταν φτάνει στήν περίοδο τῆς Χούντας, προσπερνᾶ τήν ἀντιπομακική – φιλοτουρκική της πολιτική γιά τή Θράκη στό ἅψε σβῆσε: «Ἐξαιρετικά καθοριστική θά ἀποδειχθεῖ ἐπίσης ἡ κεντρική ἐπιλογή τῆς χούντας γιά ὑπογραφή τοῦ Ε/Τ Μορφωτικοῦ Πρωτοκόλλου τοῦ 1968», «μετά τό 1969 ἡ προβολή τῆς πομακικῆς ταυτότητας ὡς τέτοιας μπαίνει πιά στό ψυγεῖο», «ἡ ἀπουσία ὁποιασδήποτε ἀναφορᾶς στούς Πομάκους στό δημοσιευμένο ἐπίσημο καί ἡμιεπίσημο ὑλικό περί Θράκης τῆς περιόδου 1969-1974». Καί πιό κάτω (σελ. 101) ἀναφέρονται οἱ ἐπίσημες ἐπισκέψεις Τούρκων πρεσβευτῶν στά Πομακοχώρια (1969-1973). Τί ἔχουμε ἐδῶ κυρ-Τάσο, σάν πολύ γρήγορα δέν τό προσπερνᾶς; Ποιοί ἐθνικιστικοί κῦκλοι προωθοῦσαν τό ὅλο θέμα ὥς τότε καί ἐπί Χούντας βουβάθηκαν; Γιατί δέν προσφέρεις καμμία ἐξήγηση καί περιορίζεσαι στήν ἁπλή καταγραφή; Μήπως γιατί ἀνατρέπεται τό στερεότυπό σου;

Στ. Στήν περιγραφή τῶν ἐξελίξεων γύρω ἀπό τό πομακικό τά τελευταῖα 15 χρόνια ὁ σ. εἶναι πολύ ἀκριβής ἀναφορικά μέ τούς ὑποστηρικτές τοῦ ζητήματος. Ἐκεῖ πού δέν λέει λέξη εἶναι γιά τούς ἐνάντιους, καί δή γιά τούς πλειονοτικούς ἐξ αὐτῶν. Οὔτε λέξη γιά τούς κοπρίτες (νομάρχες, δημάρχους, συμβούλους, κ.ἄ.) πού πάλεψαν νά σκεπάσουν τό κίνημα γιά τούς δικούς τους ταπεινούς λόγους. Γιατί ἄραγε περιορίστηκε σέ μιάν ἀνακοίνωση τοῦ ΚΚΕ τοῦ 1996, δέν τοῦ κάνουν γιά μάρτυρες οἱ πολιτικοί ὀγκόλιθοι τοῦ τόπου μας;

Ζ. Εἶναι ἀπίστευτος ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖον προσπερνῶνται οἱ τουρκικοί τραμπουκισμοί κατά τῶν Πομάκων. Ἀπολαῦστε διατύπωση: «Δίπλα σ’ αὐτές τίς διεκδικήσιμες πρακτικές ὑπῆρχε ἄφθονος χῶρος γιά τήν ἄσκηση ψυχολογικῆς βίας, ἀπό τίς ἀπειλές ἤ τήν κοινωνική περιθωριοποίηση τῶν “πομακοφρόνων” μέχρι τήν ἐγγραφή τους στή “μαύρη λίστα” τοῦ τουρκικοῦ προξενείου». Ἐδῶ ἐγώ πού ἔζησα τά παραπάνω ἀπό κοντά βλέπω «ἄφθονο χῶρο» καί γιά βρισιές, τί λέτε κι ἐσεῖς;

Η. Γιατί δέν μπῆκε ἡ πομακική στά μειονοτικά σχολεῖα, ἀφοῦ αὐτός ἦταν (δῆθεν) ὁ στόχος τοῦ κινήματος; Ἄν δέν ἔχουν ἀρκετά ἐπιχειρήματα οἱ Τοῦρκοι, ὁ σ. ἀναπαράγει μία βρωμίτσα/ἀπειλή τῶν Μπαλτσιώτη – Τσιτσελίκη γιά ἀντίμετρα σέ βάρος τῆς ἑλληνικῆς μειονότητας πού φιλοξενεῖ στά σχολεῖα της καί άραβόφωνους Ὀρθόδοξους ἀπό τό Χατάι. Ἄχ, τρομάξαμε καλέ!

Θ. Ἐνδιαφέρουσα ἡ περιγραφή (καί ἐπιβεβαίωση) τῆς ἐκσυγχρονιστικῆς προδοσίας τοῦ πομακικοῦ: «Μετά τή θεαματική στροφή τοῦ 1999 στίς Ε/Τ σχέσεις, ἡ ἡμιεπίσημη στήριξη τῆς πομακικῆς “ἀφύπνισης” ἀπό τούς μηχανισμούς τοῦ ΥΠΕΞ σταμάτησε ὁλοκληρωτικά». (σελ. 214) Κάτι ξέρουμε καί μεῖς ἀπό τήν ἀπίστευτη περίοδο Σημίτη (κεντρικά) – Λώζου (τοπικά). Μιά φορά ἐπί χούντας καί μιά φορά ἐπί ψευτοεκσυγχρονισμοῦ!

Ι. Σωστά ὁ σ. κρίνει τήν πομακολογία ὡς ἀνεπαρκή, συχνά μή ἐπιστημονική καί σέ γενικές γραμμές διόλου πρωτότυπη. Πάντως ἀπό τήν αὐστηρή του κριτική ἐξαιρεῖται ἡ δουλειά τῶν Φραγκουδάκη – Δραγώνα: «Ἐντυπωσιακό» τό πρόγραμμά τους, «ἐξαιρετικά πετυχημένο» τό ἐγχείρημα… Ἐντυπωσιάστηκα!

ΙΑ. Ρέστα δίνει ὁ σ. καί στό θέμα τῶν δημόσιων νηπιαγωγείων. Τό ἀναφέρει ὡς «τό κυριότερο βῆμα πρός τήν κατεύθυνση τῆς ἐπιβολῆς τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας», ἀναφέρει «ἀντιστάσεις τῶν ἐπισήμων φορέων τῆς μειονότητας» καί ἀποσιωπᾶ τή συμμαχία τους μέ τίς τοπικές Ἀρχές γιά τή λειτουργία μιᾶς ντουζίνας παράνομων νηπιαγωγείων. Γιά τήν ἐπιβολή τῆς τουρκικῆς γλώσσας δέν ἀρθρώνει οὔτε λέξη!

ΙΒ. Στή σελίδα 254 ὁ σ. ἐπανέρχεται στό προσωπικό του πρόβλημα μέ τά σλαβομακεδόνικα καί τόν παραλληλισμό τῆς ἀντιμετώπισής τους ἀπό τό κράτος μέ τά πομάκικα. Νά ἐπαναλάβουμε ὅτι δέν εἶναι τῆς ἴδιας τάξης τά δύο ζητήματα; Ὅτι τήν διδασκαλία τῆς πομακικῆς (πού δέν εἶναι ὁ μόνος ἤ ὁ κυρίαρχος στόχος τῶν συνειδητῶν Πομάκων) μᾶς τήν ἐπιβάλλει ἡ Συνθήκη τῆς Λωζάνης; Ἀγνοεῖ τήν βασική αὐτή παράμετρο ὁ σ. ὅταν ἔχει κάνει φῦλλο καί φτερό τό ζήτημα;

Ἄλλες ἐνδεικτικές λεπτομέρειες:

- Ὁ Βλάσιος Σκορδέλης πού συνέγραψε «Ἑλληνικόν λεξιλόγιον» ἀναφέρεται ὡς ἑλληνόφωνος στενημαχίτης (σελ. 38)

- Οἱ ρατσιστικές ἀντιδράσεις τῶν Τούρκων στίς ἑλληνικές μικροπρωτοβουλίες γιά τούς Πομάκους βαφτίζονται δεῖγμα τῆς τουρκικῆς ἀνησυχίας! (σελ. 61)

- Ὅταν ἀναφέρεται ἡ τουρκική προπαγάνδα (σελ. 80) δέν ἀποδίδεται μόνο ρητῶς στίς (ἑλληνικές) Ἀρχές ἀλλά τίθεται καί σέ εἰσαγωγικά – διπλή ἀμφισβήτηση!

- Ἀντιθέτως, στήν ἀνακοίνωση τῆς προξενικῆς Συμβουλευτικῆς Ἐπιτροπῆς, βλέπουμε τήν ἱστορικά κοινή μοίρα Τούρκων καί Πομάκων χωρίς κανένα εἰσαγωγικό!

- Σέ δύο σημεῖα (σελ. 85, 86) «καρφώνονται» ὡς ἄνθρωποι τῶν Ἀρχῶν ἰσάριθμοι μουσουλμάνοι μέ τά πλήρη τους στοιχεῖα! Ἁπλῶς ἀπίστευτο!

- Ἀπό τίς ἀντιδράσεις τῶν Πομάκων στίς ἐπισκέψεις Τούρκων Πρεσβευτῶν (ἐπί Χούντας) προβάλλει τίς ἐνθουσιώδεις καί γιά τίς ἄλλες σέ μιάν ἀράδα μόνο λέει παρόλο πού σέ κάποια χωριά ἡ ὑποδοχή ὑπῆρξε ἀπό χλιαρή ἕως ἐχθρική… Καί πάει κατευθείαν παρακάτω!

- Γιά τήν ἐπικράτηση τῶν τουρκοφρόνων στό κάποτε πομάκικο πανηγύρι τοῦ Ἀλάν Τεπέ / Ἀκρίτα γράφει (ἐσφαλμένα) ὅτι τελικό ἀποτέλεσμα τῆς ἐπιχειρηθείσας ἀναβίωσης ἦταν ὁ ἀνακλαστικός ἐκτουρκισμός τοῦ πανηγυριοῦ (σελ. 159). Ἀνακλαστικός ρατσισμός!

- Ἡ τουρκοφυλλάδα «Μιλλέτ» ἀναφέρεται χωρίς κανέναν ἀπολύτως χαρακτηρισμό, ἐνῷ ἀντιθέτως στόν «Ἀντιφωνητή» ἐπιφυλάσσεται αὐτός τοῦ «ἐθνικιστῆ». Μέ τήν ἴδια λέξη χαρακτηρίζεται καί ἡ δασκάλα Χαρά Νικοπούλου.

- Ἡ «ἀγανάκτηση» τῶν Τούρκων γιά τήν ἐπανεμφάνιση τοῦ πομακικοῦ κρίνεται «κατανοητή» (σελ. 238), ἄσχετα μέ τόν τραμπούκικο τρόπο πού ἐκδηλώθηκε.

- Στή σελ. 241 ὁ σ. χώνει καί μία ἔμμεση παρότρυνση πρός τίς δικαστικές Ἀρχές νά μήν ἀσχολοῦνται μόνο μέ τήν «Μιλλέτ» ἀλλά καί μέ τόν «Χρόνο» καί τόν «Ἀντιφωνητή». Συμφωνῶ καί ἐπαυξάνω, Τάσο!

- Στή σελίδα 270 εἴδαμε κάτι πού μόνο ὡς ἀπόπειρα χιοῦμορ μπορεῖ νά ἐκληφθεῖ: «ἕνας ἀπό τούς στρατηγικούς στόχους τῆς ἑλληνικῆς πομακικῆς πολιτικῆς ὑπῆρξε ἱστορικά (καί) ὁ προσεταιρισμός τῶν Πομάκων πέραν τῶν συνόρων»!!!

-Τό ἐπεισόδιο μέ τό πογκρόμ κατά τῶν ἠθοποιῶν τοῦ ΑΛΦΑ στόν Ἐχῖνο περιγράφεται μόνο ἀπό τήν τούρκικη ὀπτική τῆς «ἡμίγυμνης ἠθοποιοῦ στό τζαμί», κι ἄς εἶναι πέρα ἀπό κάθε λογική, στόν σ. ἀρκεῖ πού δικαιώνει τόν πρόστυχο ὄχλο (σελ. 215).

Συμπερασματικά

Τό βιβλίο εἶναι ὄντως πολύτιμο λόγῳ τῆς πληθώρας τῶν στοιχείων του, γιά ὅποιον γνωρίζει τά βασικά τοῦ ζητήματος καί δέν θά παρασυρθεῖ ἀπό τίς ἑρμηνεῖες του. Πραγματικά ὁ σ. ἔκανε πολύ καλή δουλειά, παρότι μᾶς μένει ἀδιευκρίνιστο τό κίνητρό του:Ἐπιστημονικό δέν εἶναι, οἰκονομικό δέν εἶναι, σέ κάποιο πολιτικό κέρδος δέν μπορεῖ νά προσβλέπει. Θά πουλήσει μερικές δεκάδες ἀντίτυπα (καί ἄν…), καί; Ὅλος αὐτός ὁ κόπος πού ἀπαιτήθηκε γιά τή συλλογή στοιχείων ἀπό ἕναν (;) δημοσιογράφο τῆς Ἀθήνας – ἀπό ἄκρως ἀπόρρητα κρατικά ἔγγραφα μέχρι καί …ἀδημοσίευτες μεταπτυχιακές ἐργασίες! – πῶς θά ἀνταμειφτεῖ; Κι ἀλήθεια, ὅταν στίς εἰσαγωγικές εὐχαριστίες του ὁ συγγραφέας μιλᾶ καί «γιά κάποιους (πού τόν βοήθησαν καί) πού γιά εὐνόητους λόγους δέν θά ἐπιθυμοῦσαν νά κατονομαστοῦν», ποιοί μπορεῖ νά εἶναι αὐτοί; Ἔχουν ἄραγε ἑλληνικά ὀνόματα; Σέ ποιάν ὑπηρεσία ἐργάζονται; Εἶναι μήπως συνάδελφοί του;

Κ.Κ.

* Ναί, ἐμεῖς ἀγοράσαμε 4-5 ἀντίτυπα Τάσο στή Θράκη, μήν χαίρεσαι λοιπόν, κανέναν ἀναγνώστη δέν κέρδισες!

Ἕνα τεράστιο φιάσκο. Αὐτός εἶναι, χωρίς καµµία δόση ὑπερβολῆς, ὁ µοναδικός τρόπος νά χαρακτηρισθεῖ ἐπιτυχῶς ἡ ἀπόπειρα Τούρκων καί Ψευτοµακεδόνων νά φέρουν στίς παρυφές τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Κοινοβουλίου τίς ἐθνικιστικές τους φαντασιώσεις καί διεκδικήσεις. Τόσο στή συνέντευξη Τύπου, ὅσο καί στήν ἡµερίδα πού διοργάνωσαν (χάρη σέ κάποιους ἀφελεῖς καί ἄσχετους µέ τό θέµα Εὐρωβουλευτές τῆς Ἐλεύθερης Εὐρωπαϊκῆς Συµµαχίας – EFA) ἔλαβαν τέτοιες ἀπαντήσεις καί ἐκτέθηκαν τόσο ἀποκαλυπτικά, πού µᾶλλον θά τό διπλοσκεφτοῦν πρίν ἀποτολµήσουν κάτι ἀντίστοιχο ξανά στό µέλλον.

Ἡ διοργάνωση

Τήν πρόσκληση λοιπόν στήν Εὐρωπαϊκή Ὁµοσπονδία Τούρκων Δυτικῆς Θράκης καί στό (ψευτοµακεδόνικο) «Οὐρἀνιο Τόξο» ἀπηύθυνε ἕνας Βάσκος εὐρωβουλευτής (Μικέλ Ἰρούχο Ἀµεθάγα), πού ἔδειχνε ἐµφανῶς ἀµήχανος στίς παρεµβάσεις πού γίνανε. Προφανῶς ὁ ἄνθρωπος δέν εἶχε ἰδέα γιά τό θέµα καί βρέθηκε ἐκτεθειµένος. Ἀπό πλευρᾶς δεοντολογίας πάντως ἡ διοργάνωση ἦταν ἄθλια. Τήν τελευταία µέρα ἄλλαξε ἡ ὥρα τῆς συνέντευξης Τύπου, στήν ὁποία ἀπαγορεύτηκε ἡ χρήση τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας (ὅπως καί στήν ἡµερίδα), ἐνῷ στήν αἴθουσα ὑπῆρχαν σχεδόν ἀποκλειστικά Ἕλληνες δηµοσιογράφοι! Καί καλά, στήν ἡµερίδα ὑποτίθεται ὅτι δέν διέθεσαν µεταφραστή γιά τά ἑλληνικά (οὔτε καί δέχτηκαν τήν προσφορά ἀπό τήν ἑλληνική πλευρά, θεωρώντας τήν παρέµβαση στά ὀργανωτικά!), στήν συνέντευξη Τύπου; Καί τήν αὐστηρότητα πού ἐπέδειξαν κατά τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας δέν τήν εἴδαµε ὅταν ὁ ἐκπρόσωπος τοῦ «Οὐρανίου Τόξου» (Πέτρος Καζίας) µίλησε στά… ἰταλικά! Τά γνώριζε, λέει, καλύτερα ἀπό τά ἑλληνικά καί ἔχει ἰταλική κουλτούρα! Στήν δέ ἡµερίδα ἔγινε παρέµβαση καί στά γαλλικά ἀπό κάποιον πού πῆγε νά κολλήσει καί θέµα «βλάχικης µειονότητας» καί τότε πάλι ὑπῆρξε µετάφραση. Τελικά ἀκούστηκαν πέντε γλῶσσες καί ὄχι ἡ Ἑλληνική, γιά µία ἡµερίδα πού ἀφοροῦσε ἀποκλειστικά τή χώρα µας! Ὅσο γιά τίς παρεµβάσεις πού γίνανε στό τέλος τῶν εἰσηγήσεων, στήν πλειοψηφία τους ἦταν κόλαφος γιά τίς ἀπόψεις τοῦ πάνελ. Ἕνα πάνελ ἀπό τό ὁποῖο σκόπιµα εἶχε ἀποκλειστεῖ ἡ ἑλληνική ἄποψη, γιατί – κατά τήν Νέλυ Μάες πού προήδρευε – ἤθελαν νά ἀκουστεῖ καί ἡ φωνή τῶν µειονοτήτων καί ὄχι ἡ ἐπίσηµη Ἑλλάδα. Ἄλλωστε τήν ἑλληνική θέση γιά τό «Μακεδονικό» τήν ἔµαθε ἡ ἴδια διαβάζοντας ἕνα βιβλίο γιά τήν… Ἀρχαία Μακεδονία πού µάλιστα τό ἐπέδειξε καί στήν αἴθουσα! Τί νά πεῖς, σκέτη κωµωδία…

Ἡ συνέντευξη Τύπου

Σὲ µιὰ πρωθύστερη ἀκολουθία, ἡ συνέντευξη Τύπου προηγήθηκε τῆς ἡµερίδας, µὲ τὴν ἀλλαγὴ νὰ ἀνακοινώνεται τὴν τελευταία µέρα. Παρέστησαν σχεδὸν ἀποκλειστικὰ Ἕλληνες δηµοσιογράφοι οἱ ὁποῖοι – σχεδὸν ὅλοι – περιορίστηκαν… σ’ αὐτό. Μὲ τὸ τέλος τῶν ἀνούσιων προλόγων ἀπὸ πλευρᾶς διοργανωτῶν (ὁ Χαµπίπογλου εἰδικὰ ἦταν τόσο εὐγενὴς καὶ διακριτικός, τόσο ἄψογος ποὺ δὲν εἶπε σχεδόν λέξη γιά τήν ταµπακέρα!) δόθηκε ὁ λόγος στοὺς παρόντες. Πήραµε λοιπὸν πρῶτοι ἐµεῖς τὸν λόγο καὶ ὑποβάλαµε τὸ βασικὸ µας ἐρώτηµα στὸν Χαµπίπογλου καὶ στὸ σύνολο τῶν διοργανωτῶν: “Πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ µιλάει στὸ Εὐρωπαϊκὸ Κοινοβούλιο γιὰ ἀνθρώπινα δικαιώµατα ὁ κ. Τσαούσογλου, ὁ ὁποῖος εἶναι στὴν συντακτικὴ ἐπιτροπὴ τοῦ περιοδικοῦ «Γενὶ Μπατὶ Τράκια», τὸ ὁποῖο εἶναι ἄµεσα συνδεδεµένο µὲ τὸ σκάνδαλο «Ἐργκενέκον» ποὺ συγκλονίζει τὴν Τουρκία; Πρόκειται γιὰ τὴν παρακρατικὴ ὀργάνωση ποὺ δεκάδες µέλη της συνελήφθησαν ἀπὸ τὶς τουρκικὲς Ἀρχὲς γιὰ φόνους, ἐκβιασµούς, τροµοκρατικὲς πράξεις καὶ ἀπόπειρα ἀνατροπῆς τοῦ συνταγµατικοῦ πολιτεύµατος µὲ τὴ βία. Ὁ ἀρχισυντάκτης (καὶ ὑποστράτηγος ἐ.ἀ. τῆς Στρατοχωροφυλακῆς) Βελὶ Κιουτσοὺκ καὶ ὁ ἐπικεφαλῆς τῶν νοµικῶν συµβούλων τοῦ περιοδικοῦ δικηγόρος Κεµὰλ Κεριντσὶζ, βρίσκονται στὴ φυλακὴ κατηγορούµενοι ὡς φονιάδες Κούρδων καὶ δηµοκρατῶν Τούρκων καὶ συνωµότες. Μάλιστα ὁ Βελὶ Κιουτσοὺκ εἶχε γράψει λίγο πρὶν τὴ δολοφονία τοῦ Ἀρµένιου δηµοσιογράφου Χρὰντ Ντὶνκ ἄρθρο στὸ περιοδικὸ µὲ τίτλο “Χρὰντ Ντίνκ, προβοκάτορας ἢ πράκτορας;” Κι ὅλοι ξέρουµε τί συνέβη µετά… Εἶναι δυνατὸν σήµερα ὁ µόνος ὀµιλητὴς τῆς ἡµερίδας γιὰ τὰ ἀνθρώπινα δικαιώµατα τῶν Τούρκων νὰ εἶναι ὁ κ. Τσαούσογλου, ἀπὸ τὴν συντακτικὴ ὁµάδα τοῦ ἴδιου περιοδικοῦ, τὸ ὁποῖο ἐδῶ καὶ 24 χρόνια ἐκφράζει τὴν ἀποσχιστικὴ ἰδεολογία τῶν δυτικοθρακιωτῶν Τούρκων τῆς Τουρκίας;” Ὁ Χαµπίπογλου ποὺ ἀνέλαβε νὰ ἀπαντήσει µᾶς εἶπε µερικὰ καλὰ λόγια γιὰ τὸν κ. καθηγητὴ ποὺ «εἶναι ἀναγνωρισµένος καὶ στὴν Ἑλλάδα» ποὺ ἔχει µάλιστα καὶ ἑλληνικὸ διαβατήριο καὶ ἔκλεισε λέγοντας ὅτι «καθένας ἔχει τὴν προσωπική του εὐθύνη γιὰ ὅ,τι γράφει». Τοῦ ἀποκριθήκαµε ὅτι δὲν µᾶς ἀπάντησε καὶ ἐπιφυλαχθήκαµε γιὰ τὴν ἡµερίδα. Ἡ δεύτερη ἐρώτηση τῆς ὁµάδας µας ἦταν ἀναφορικὰ µὲ τὴ φράση ποὺ ὑπῆρχε στὴν πρόσκληση τῆς διοργάνωσης καὶ ὅπου ἡ Εὐρωπαϊκὴ Ὁµοσπονδία Τούρκων Δυτικῆς Θράκης µιλοῦσε γιὰ τοὺς Τούρκους τῆς Θράκης εἴτε ἀπὸ καταγωγὴ εἴτε ἀπὸ “πολιτισµικὴ ἐνσωµάτωση” (acculturation). Ρωτήθηκε λοιπὸν ὁ κ. Χαµπίπογλου τί ἐννοεῖ µὲ τὸν ὅρο αὐτὸν καὶ ἂν συνδέεται µὲ τὴν καταγγελία ποὺ συµπεριελήφθη ἀκόµα καὶ στὴν πρόσφατη ἔκθεση τοῦ Στέητ Ντηπάρτµεντ γιὰ τὰ ἀνθρώπινα δικαιώµατα στὴν Ἑλλάδα, πὼς «µέλη τῆς ποµάκικης µειονότητας δέχονται πιέσεις γιὰ νὰ ἀπαρνηθοῦν τὴν ταυτότητά τους καὶ νὰ δηλώνουν Τοῦρκοι». Ἡ “ἀπάντηση” ἦταν καὶ πάλι ἄραθα µάραθα, καθὼς ὁ Χαµπίπογλου περιορίστηκε νὰ ἀντιπαραβάλει τὴν ἐνσωµάτωση τῶν Ἑλλήνων µεταναστῶν στὶς… ΗΠΑ, µὲ τὴν παράλληλη διατήρηση τῆς ἑλληνικῆς τους ταυτότητας. Καµµία ἄλλη ἐρώτηση οὐσίας δὲν τέθηκε, παρὰ µονάχα 2-3 γιὰ τὰ ζητήµατα ποὺ προαναφέραµε (γλῶσσα, δεοντολογία…).

Ἡ ἡµερίδα

Στὴν ἡµερίδα ὑπῆρξαν εἰσηγήσεις ἀπὸ τὶς ὁποῖες οἱ δύο εἶχαν ἐ νδιαφέρον, αὐτὴ τοῦ Τσαούσογλου ποὺ µίλησε γιὰ ὅσους στερήθηκαν τὴν ἑλληνικὴ ἰθαγένεια σὲ παρελθοῦσες δεκαετίες καὶ ἡ (ἀνθελληνικότερη ὅλων) τοῦ Π. Δηµητρᾶ. Αὐτὸς ὁ τελευταῖος ἔδωσε καὶ πάλι ἕνα σώου ἐµπάθειας καὶ µίσους κατὰ παντὸς ἑλληνικοῦ, φέρνοντας σὲ φανερὴ ἀµηχανία ἀκόµη καὶ κάποιους διοργανωτές. Τόσο στὴν εἰσήγησή του, ὅσο καὶ στὶς ἀπαντήσεις του χρησιµοποίησε κατὰ κόρον ὅποιες ἀθλιότητες βρῆκε ἢ ἐφηῦρε κατὰ τῆς χώρας του, µὲ βασική του πηγὴ καί ἀναφορά τὸν λέκτορα τῆς Νοµικῆς Θράκης, Γ. Κτιστάκη. Πάντως δὲν κατάφερε νὰ σώσει τὴν κατάσταση, καθὼς οἱ παρεµβάσεις τῆς ὁµάδας µας ἦταν καταλυτικές. Ἡ Ἐµινέ Μπουρουτζὴ ἀπὸ τὸν Σύλλογο Ποµάκων Ξάνθης ζήτησε τὸν λόγο ἀπὸ τὸν Τσαούσογλου γιὰ τὶς ἀπίστευτες βρωμιές καὶ ἀπειλὲς ποὺ γράφτηκαν ἀνώνυµα στὸ περιοδικὸ του ἐναντίον τοῦ συζύγου της (καὶ προέδρου τοῦ συλλόγου) µά καὶ τῆς ἰδίας προσωπικά. Ἐκεῖνος ἔκανε τὸν χαζὸ, µιλώντας γιὰ πλῆθος ἐντύπων ποὺ δηµοσιεύουν τὰ ἄρθρα του καὶ πὼς ὁ ἴδιος δὲν εἶχε σχέση µὲ τὸ συγκεκριµένο δηµοσίευµα. Ἡ Σαµπιχὰ Σουλεϊµάν ἀπὸ τὸν Σύλλογο Ρὸµ τοῦ Δροσεροῦ ἦταν καταπέλτης. Μίλησε µὲ πάθος γιὰ τὶς τόσες ἀδικίες ποὺ ὑφίσταται ἡ κοινωνία τῶν Ροµὰ ἀπὸ τοὺς οµόθρησκους Τούρκους καὶ γιὰ τὸν γλωσσικὸ ἐκτουρκισµὸ ποὺ ὑφίσταται ἀκόµη καὶ στὴν Εὐρωβουλή. Ἡ Ἀϊνοὺρ ἀπὸ τὴν Ἀλεξανδρούπολη δήλωσε Ἑλληνίδα µουσουλµάνα, ἄσχετη µὲ ὁτιδήποτε τουρκικό, ἀπολύτως εὐχαριστηµένη ἀπὸ τὴν πατρίδα της τὴν Ἑλλάδα ποὺ δὲν τῆς στερεῖ τίποτε καὶ ζήτησε ἀπὸ ὅσους πᾶνε νὰ δηµιουργήσουν προβλήµατα µὲ τουρκισµοὺς καὶ ἀνάλογα ζητήµατα νὰ τοὺς ἀφήσουν ἥσυχους. Ὁ Κεµὰλ Ἐµίνογλου ποὺ ἐπανεκδίδει τὴν ποµάκικη ἐφηµερίδα “Ζαγάλισα” µίλησε γιὰ τοὺς Ποµάκους ποὺ ἀριθµοῦν περὶ τοὺς 40.000 ἀνθρώπους, ποὺ δὲν γνωρίζουν τουρκικὰ ἀλλὰ τὰ µαθαίνουν θέλοντας καὶ µή, γιὰ τὶς πιέσεις ποὺ δέχονται ὥστε νὰ δηλώνουν Τοῦρκοι καὶ ἔφερε ὡς παράδειγµα τὴν πρόσφατη προσωπική του περιπέτεια µὲ τοὺς τραµπούκους ποὺ τοῦ ρίχτηκαν λίγες µέρες µετὰ τὴν πρώτη ἐπανεµφάνιση τῆς ἐφηµερίδας του…

Μέ λίγα λόγια ἔφυγε ἀπὸ τὸ τραπέζι ἐντελῶς τὸ ζήτηµα τῶν Τούρκων καὶ τοποθετήθηκε στὸ κέντρο τῆς συζήτησης τὸ θέµα τῶν Ποµάκων καὶ τῶν Ροµά, διαλύοντας τὰ σχέδια τῶν πρώτων. Κι ὅπως σωστὰ ἐλέχθη καὶ ἀπὸ τὸν Κύπριο εὐρωβουλευτὴ κ. Ματσάκη, συζητᾶµε γιὰ τὶς ἀναγνωρισµένες ἢ µή µειονότητες τῆς Ἑλλάδας, γιὰ µερικὲς χιλιάδες σλαβόφωνους καὶ λίγο περισσότερους Τούρκους. Μήπως ἔχουµε ἀκούσει ποτὲ γιὰ ἀναγνωρισµένες µειονότητες (εκατοµµυρίων) στὴ Βρετανία, στὴ Γαλλία ἢ στὴν Γερµανία;

Μόνο τὸ ζήτηµα τῶν ψευτοµακεδόνων δὲν ἀπαντήθηκε δεόντως, ἀφοῦ δὲν ὑπῆρχε ἐκεῖ κανένας γιὰ νὰ τὸ πράξει. Εὐτυχῶς ποὺ βρέθηκε ἕνας ἐξαίρετος Ἄγγλος καθηγητής, ποὺ µὲ ἄψογο, φλεγµατικὸ τρόπο σκόρπισε τὶς ἀνοησίες τοῦ Καζία καὶ τοῦ Δηµητρᾶ, καρφώνοντάς τους µὲ ὀξυδερκέστατες παρατηρήσεις: Τὸ ἀναγνωστικὸ ABCDAR ποὺ ξανακυκλοφορήσατε ἀποδίδει µία σλαβονικὴ γλῶσσα, πολὺ διαφορετικὴ ἀπὸ αὐτὴν ποὺ ὀνοµάζεται “µακεδονικὴ” στὰ Σκόπια σήµερα. Ἤρθατε ὡς ἐκπρόσωποι τῶν Μακεδόνων ἀλλὰ ἐπειδὴ ὑπάρχουν πολλοὶ φορεῖς µὲ τὴν ἐπωνυµία αὐτὴ στὴν Ἑλλάδα, ἀκόµη κι ὁ πρωθυπουργὸς αὐτοπροσδιορίζεται ὡς Μακεδόνας, µήπως ἡ πρόσθεση ἑνὸς προθέµατος σλαβο- θὰ ἔλυνε τυχὸν παρεξηγήσεις;  Παραπονεῖσθε ὡς Οὐράνιο Τόξο πώς σᾶς ἀγνοεῖ ἡ Πολιτεία ἢ ἡ Κυβέρνηση, ὅµως γνωρίζω πὼς τὴν ἴδια µοίρα ἔχουν καὶ πολὺ µεγαλύτερα κόµµατα τῆς χώρας. Καὶ οἱ τίτλοι τῶν ἐφηµερίδων ποὺ διάβασε ὁ κ. Δηµητράς (προηγουµένως ὁ Π.Δ. εἶχε διαβάσει τίτλους ἐφηµερίδων σὰν τὸ Πρῶτο Θέµα, ὅπου ἀποκαλοῦνταν προδότες κτλ οἱ Ἕλληνες δικαστὲς ποὺ καταδίκασαν τὴν χώρα µας στὸ Εὐρωπαϊκὸ Δικαστήριο) δὲν ἔχουν, ἂν µεταφραστοῦν, παντοῦ τὴν ἴδια βαρύτητα.  Πάντως ἄν ὡς χώρα εἴχαµε µία συγκροτηµένη παρουσία, ἔστω ἀνάλογη αὐτῆς ποὺ εἴχαµε γιὰ τὸ θρακικό, δὲν θὰ τολµοῦσαν νὰ ξανακάνουν τέτοια κίνηση οἱ ἀντίπαλοι. Ὅταν ὅµως ἀπέχεις, δῆθεν γιατί δὲν θέλεις νὰ τὸ ἀναδείξεις ὡς θέµα (λὲς καὶ εἶπε κανεὶς νὰ παραστεῖ ἐκεῖ σύσσωµη ἡ Κυβέρνηση!) ἀφήνεις χῶρο στὸν ἄλλον νὰ κάνει δηµόσιες σχέσεις καὶ παιχνίδια. Νοµίζουµε πὼς ἡ δικὴ µας παρουσία στὶς Βρυξέλλες ἔδειξε καὶ τὸν τρόπο ἀντιµετώπισης τέτοιων καταστάσεων καὶ τὸ µῆκος κύµατος ποὺ πρέπει νὰ ἀκολουθήσει ἡ ἐθνικὴ µας ἐπιχειρηµατολογία στὴ Θράκη. Βεβαίως ἔµειναν ἀναπάντητες οἱ τελευταῖες βρωµίτσες τοῦ Δηµητρᾶ, ὁ ὁποῖος µὲ τὶς παρεµβάσεις τῶν φίλων µας ἔνιωσε ἐπιβεβαιωµένος γιὰ ὅσα ἔλεγε, ὅτι δηλαδή ἡ Ἑλλάδα ἀντιµετωπίζει µέ “ὕποπτη εὐµένεια” τά ποµάκικα καὶ τσιγγάνικα σωµατεῖα στή Θράκη. Δὲν πειράζει, τὴν επόµενη φορά ποὺ θὰ βρεθοῦµε καὶ ποὺ ἐνδεχοµένως θὰ παίξουµε µὲ ὅρους ἰσηγορίας, τότε θὰ πάρει κι αὐτὸς (µερικὲς ἀπό) τὶς ἀπαντήσεις ποὺ τοῦ χρειάζονται…

Κώστας Καραΐσκος, Κομοτηνή

Διευθυντής του «Αντιφωνητή»

Στὶς 9-11 Δεκεμβρίου διοργανώθηκε στὴν Ἀθήνα ἀπὸ τὸ Διδασκαλεῖο Ξένων Γλωσσῶν τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν διεθνὲς συνέδριο μὲ θέμα «Ἡ γλῶσσα σὲ ἕναν κόσμο ποὺ ἀλλάζει». Στὸ συνέδριο παρουσιάστηκαν γλωσσικά, ἐκπαιδευτικὰ καὶ κοινωνικὰ θέματα ποὺ ἀντανακλοῦν τὶς πολλαπλὲς χρήσεις τῆς γλώσσας στὸ σύγχρονο κόσμο. Δὲν ἔλειψαν καὶ οἱ εἰσηγήσεις ποὺ ἀφοροῦσαν θέματα μειονοτήτων καὶ διαπολιτισμικῆς ἀγωγῆς.
    Ὁ ἐκπαιδευτικὸς καὶ ὑποψήφιος διδάκτορας τοῦ ΑΠΘ Κάρολος Γεροβασιλείου ἔκανε εἰσήγηση μὲ θέμα «Στάσεις τῶν πομακόφωνων τῆς ὀρεινῆς Ξάνθης ἀναφορικὰ μὲ τὴν πιθανότητα εἰσαγωγῆς τῆς πομακικῆς γλώσσας στὴ μειονοτικὴ σχολικὴ ἐκπαίδευση». Μελετώντας τὶς γλωσσικὲς στάσεις τῶν πομακόφωνων κατοίκων τῆς ὀρεινῆς περιοχῆς τοῦ νομοῦ Ξάνθης ἀπέναντι στὴ μητρική τους γλῶσσα ἀλλὰ καὶ ἀπέναντι στὴν ἑλληνικὴ καὶ στὴν τουρκικὴ ὁ Κ. Γεροβασιλείου πῆρε συνεντεύξεις ἀπὸ κατοίκους στὸ χωριὸ Κένταυρος, ὅπου ὑπηρέτησε ἐπὶ μία πενταετία ὡς δάσκαλος. Παραθέτουμε ἀποσπάσματα ἀπὸ τὴν εἰσήγησή του:
 «Ἡ πομακικὴ γλῶσσα, ἀποκλεισμένη ἀπὸ τὴν ἐκπαίδευση καὶ ἀπὸ κάθε ἐπίσημη (κρατικὴ καὶ μή) δραστηριότητα, προφορικὴ καὶ μὴ τυποποιημένη, εὑρισκόμενη σὲ καθεστὼς διωγμοῦ ἀπὸ τὴν τουρκόφιλη ἡγεσία τῆς μουσουλμανικῆς μειονότητας ἦταν ἀναμενόμενο ὅτι δὲν θὰ μποροῦσε νὰ συγκεντρώσει πολλὲς θετικὲς γνωμοδοτήσεις ὡς πρὸς τὴν πιθανότητα ἔνταξής της στὸ μειονοτικὸ σχολικὸ σύστημα. Ὅπως ἀκριβῶς καὶ οἱ ἀρνητικὲς ἀξιολογήσεις, ἡ ἐπιχειρηματολογία τῆς ἀπόρριψης ἐπικεντρώνεται σὲ δυὸ βασικὰ σημεῖα: στὴν ἔλλειψη χρησιμότητας καὶ στὴν ἔλλειψη γραφῆς. Ὅμως οἱ πιὸ πολλοὶ ἐγκρίνουν (ἔστω καὶ ἂν ἀρχικὰ τὸ ἀπέρριπταν) τὴ χρησιμοποίηση τῶν πομακικῶν ἀπὸ τοὺς δασκάλους τοῦ ἑλληνόφωνου καὶ τοῦ τουρκόφωνου προγράμματος. Πιστεύουν τελικὰ ὅτι μπορεῖ πιθανὸν νὰ βοηθήσει στὴν καλύτερη ἐκμάθηση τῆς ἑλληνικῆς καὶ τῆς τουρκικῆς γλώσσας, εἰδικὰ στὶς πρῶτες τάξεις τοῦ δημοτικοῦ σχολείου, ἀφοῦ τὰ παιδιὰ ξέρουν μόνο πομακικά. Τὰ μαθήματα θὰ γίνονται κατανοητὰ καὶ οἱ μικροὶ μαθητὲς θὰ ἐπιτύχουν ὑψηλότερους ρυθμοὺς μάθησης. Πιὸ θετικὲς ἐμφανίζονται στὸ ζήτημα αὐτὸ οἱ σχολικὲς ἡλικίες ποὺ βιώνουν ἔντονα καὶ σύγχρονα τὸ πρόβλημα». Κλείνοντας τὴν εἰσήγησή του ὁ Κ. Γεροβασιλείου σημειώνει πώς, ἂν καὶ ἡ πομακικὴ γλωσσικὴ κοινότητα φαίνεται νὰ ἀντιτίθεται στὴν ἰδέα εἰσαγωγῆς τῆς πομακικῆς στὸ σχολεῖο, «ἡ πιθανὴ αὔξηση τοῦ οἰκονομικοῦ καὶ κοινωνικοῦ κύρους τῆς πομακικῆς καθὼς καὶ τῆς χρησιμότητάς της σὲ συνδυασμὸ μὲ τὴν τυποποίησή της μᾶλλον θὰ ἄλλαζε αὐτὴ τὴν ἀρνητικὴ στάση».
   Στὸ ἴδιο συνέδριο οἱ Τζεμαλὴ Μηλιαζὴμ καὶ Ν. Κόκκας μίλησαν μὲ θέμα «Ἡ συνύπαρξη γλωσσικῶν ὁμάδων στὴ Θράκη καὶ ὁ ρόλος τῆς ἐκπαίδευσης στὴ διαπολιτισμικὴ ἐπικοινωνία». Στὴν εἰσήγηση ἐξετάστηκαν οἱ κοινωνικὲς καὶ ἐκπαιδευτικὲς διαστάσεις τῆς γλωσσικῆς συνύπαρξης στὴ Θράκη, οἱ δυσκολίες ἀλλὰ καὶ οἱ δυναμικὲς ποὺ ἀναπτύσσονται. Διερευνήθηκαν οἱ χῶροι ὅπου ἐκδηλώνεται ἡ διαπολιτισμικὴ / διαγλωσσικὴ ἐπικοινωνία καὶ περιγράφηκαν οἱ γλωσσικὲς ὁμάδες ποὺ συνυπάρχουν, μὲ ἀναφορὰ στὸ θεσμικὸ πλαίσιο, ἰδιαίτερα σὲ σχέση μὲ τὴν ἔνταξη  στὴν ἐκπαιδευτικὴ διαδικασία. Ἔμφαση δόθηκε στὶς μαθησιακὲς δυσκολίες ποὺ παρουσιάζουν οἱ δίγλωσσοι ἢ τρίγλωσσοι μαθητὲς καὶ στοὺς τρόπους ποὺ τὶς ξεπερνοῦν. Οἱ Τ. Μηλιαζὴμ καὶ Ν. Κόκκας τόνισαν ὅτι  οἱ ὑπάρχουσες πληθυσμιακὲς ὁμάδες στὴ Θράκη, μὲ τὸ δικό της ἡ κάθε μία πολιτισμικὸ καὶ γλωσσικὸ σύστημα ἀναφορᾶς, διαμόρφωσαν συγκεκριμένους τρόπους ἐπικοινωνίας μεταξὺ τους καί, παρὰ τὶς ὅποιες διαφορές, ἦταν πάντοτε ἔντονη σὲ ὅλους ἡ αἴσθηση τῆς κοινότητας.   Εἰδικότερα, ἡ ἁρμονικὴ συνύπαρξη χριστιανῶν καὶ μουσουλμάνων ἀποτυπώνεται μέσα ἀπὸ μία γλωσσικὴ ἐπικοινωνία ποὺ βασίζεται στὴν ἀλληλοαποδοχὴ καὶ τὴν ὑπέρβαση τῆς ἑτερότητας. Οἱ μουσουλμάνοι τῆς Δυτικῆς Θράκης (Τουρκογενεῖς-Πομάκοι-Ρωμά) δὲν θὰ πρέπει νὰ ἀντιμετωπίζονται  ὡς μία ὁμοιογενὴς ὁμάδα μὲ ἑνιαῖα ἐθνοτικὰ ἀντανακλαστικά.  Ὁ αὐτοπροσδιορισμὸς τους περνάει συχνὰ μέσα ἀπὸ τὶς συμπληγάδες θεσμικῶν ἢ ἐξωγενῶν παρεμβάσεων τόσο στὸ ἐπίπεδό τῆς θρησκείας, ὅσο καὶ στὸ ἐπίπεδο τῆς γλώσσας καὶ τῆς κουλτούρας. Γιὰ τὴν δημόσια ἐκπαίδευση οἱ εἰσηγητὲς ἀνέφεραν πὼς ἀποτελεῖ γιὰ τὶς γλωσσικὲς ὁμάδες τῆς Θράκης μέσον διαπολιτισμικῆς ἐπικοινωνίας καὶ καλλιέργειας τοῦ ἀμοιβαίου σεβασμοῦ τῆς ἑτερότητας. Ἡ ἑτερότητα αὐτὴ ἀναδεικνύεται ἀπὸ ἀντικειμενικὸ ἐπικοινωνιακὸ κώλυμα σὲ συγκριτικὸ πολιτισμικὸ πλεονέκτημα. Ὅμως, τὸ μειονοτικὸ σχολεῖο ἀναφορικὰ μὲ τοὺς μουσουλμάνους, ἀποδεικνύεται στὴν πράξη ἀναποτελεσματικὸ τόσο ὡς πρὸς τὴν ἐκμάθηση τῶν μητρικῶν γλωσσῶν τῶν μουσουλμάνων ὅσο καὶ ὡς πρὸς τὴν διδασκαλία τῆς ἑλληνικῆς. Συνέπεια τοῦ γεγονότος αὐτοῦ εἶναι οἱ μαθησιακὲς δυσκολίες ἀλλὰ καὶ ἡ ἀναπαραγωγὴ συγκεκριμένων γλωσσικῶν στάσεων, ὅπως ἡ αὐτο-ὑποβάθμιση τῆς μητρικῆς γλώσσας στὴν περίπτωση τῶν Πομάκων καὶ τῶν Ρωμὰ καὶ ἡ πολλαπλὴ λειτουργία τῆς μητρικῆς γλώσσας σὲ διαφορετικὰ συμφραζόμενα.

Γιὰ ἄλλη µία χρονιὰ «ἀναβίωσε» τὸ «παραδοσιακό» πανηγύρι στὸ ὕψωµα Ἀκρίτας (Ἀλάν Τεπέ). Ἀπὸ τὸ 1998, τὸ πανηγύρι ἔχει χάσει τὸν ὅποιο παραδοσιακὸ ποµάκικο χαρακτήρα καὶ ἔχει µετατραπεῖ σὲ ἕναν µηχανισµὸ ἐκτουρκισµοῦ τῶν Ποµάκων, ἀφοῦ ὅλοι οἱ τουρκόφρονες προσπαθοῦν νὰ πείσουν τοὺς Ποµάκους ὅτι αὐτὰ ποὺ τοὺς παρουσιάζουν (τουρκικὰ τραγούδια, φορεσιὲς µαϊµοῦδες, δῆθεν αἰῶνες ἱστορίας καὶ ἄλλες ἀρλοῦµπες) εἶναι ἡ ταυτότητα τῶν Ποµάκων. Δυστυχῶς ὁ ἁπλὸς κόσµος ἐλέγχεται ἀπόλυτα ἀπὸ τοὺς µηχανισµοὺς τῶν τουρκοφρόνων οἱ ὁποῖοι συµπράττοντας µέ φτηνοὺς χριστιανοὺς ἐπαρχιῶτες πολιτικάντηδες µετέτρεψαν µία συνήθεια σὲ θέατρο τουρκικοῦ ἐθνικισµοῦ, ψηφοθηρίας καὶ ἐπίδειξης δυνάµεως. Ἡ βίαιη ἀποµάκρυνση τὸ 1998 τοῦ τελευταίου ἀγᾶ τοῦ πανηγυριοῦ, Μεχµὲτ Χατὶπ, ἀπὸ τὴν Κάτω Βυρσίνη, σηµατοδότησε τὴν συµβολικὴ καὶ οὐσιαστικὴ ἅλωση τῆς ποµάκικης παράδοσης ἀπό τὸν τουρκικὸ ἐθνικισµό. Ἕνα συνοθύλευµα Τούρκων ἐθνικιστῶν καὶ ἐπαρχιωτῶν πολιτικάντηδων, ἀναµεµιγµένων µέ ἀλλοτριωµένους συνειδησιακὰ καὶ πολιτισµικὰ Ποµάκους, κάτι σὰν τοὺς ἰθαγενεῖς τῆς Λατινικῆς Ἀµερικῆς, συνθέτουν ἕνα ἀποκρουστικὸ σκηνικὸ ὑπὸ τὴ σκιὰ τῶν χιλιοχρησιµοποιηµένων καὶ σκονισµένων ρητῶν τοῦ Μουσταφᾶ Κεµὰλ γιὰ τὸν ἀθλητισµὸ (καὶ κατ’ ἐπέκτασιν γιὰ τὴν ἀνδρεία τῶν Τούρκων…) καὶ τοὺς ἤχους τῆς τουρκικῆς µουσικῆς, τὴν ὁποία ὅταν δὲν παραποιοῦν οἱ ἴδιοι οἱ «καλλιτέχνες» τὸ πράττουν οἱ µικροφωνικὲς ἐγκαταστάσεις… Φέτος εἴχαµε καὶ µία καταπληκτικὴ καινοτοµία, ἀφοῦ τὸ Τουρκικὸ Ὑπουργεῖο Πολιτισµοῦ θέλησε νὰ ἀναβιβάσει τοὺς Ποµάκους στὶς ὑψηλότερες σφαῖρες τῆς τουρκικῆς ἔντεχνης µουσικῆς καὶ ἔστειλε στὸ πανηγύρι ἕνα µουσικὸ σύνολο µέ… τσέλο, βιολὶ, κλπ! Δυστυχῶς οὔτε τὰ µαῦρα κοστούµια τῶν µουσικῶν, οὔτε οἱ ἦχοι τῶν ὀργάνων τους ἄγγιξαν τὰ µάτια ἢ τὰ ἐθισµένα στὰ νταούλια καὶ τοὺς ζουρνάδες αὐτιὰ τῶν Ποµάκων, οἱ ὁποῖοι ἐνδιαφερόντουσαν περισσότερο γιὰ τὸ ἂν τὸ κοµµάτι ποὺ «ἐκτελοῦσαν» οἱ Τοῦρκοι µουσικοὶ εἶναι τὸ τελευταῖο (ἐπιτέλους) ἢ ὄχι καὶ πολὺ λιγότερο γιὰ τὸ περιεχόµενό του… Ἕνα σουρεαλιστικὸ τοπίο στὰ ὑψώµατα τῆς Ροδόπης. Τοῦ χρόνου θὰ ἀκούσουµε καὶ… Μότσαρτ στὰ ποµακοχώρια, σχολίασε Ποµάκος Ἐπαθίτης δάσκαλος…

Πιὸ προσγειωµένος ἦταν ὁ τραγουδιστής τῆς… καταργηθείσης «Τουρκικῆς» Ἕνωσης Ξάνθης, ὁ ὁποῖος µεταξὺ ἄλλων τραγούδησε τὸ «Τσανάκκαλε», ἕνα ἐθνικὸ ἡρωϊκὸ καὶ θλιβερὸ τραγούδι γιὰ τοὺς Τούρκους στρατιῶτες ποὺ πολέµησαν καὶ νίκησαν τοὺς Ἀγγλογάλλους στὴ µάχη τῶν Δαρδανελλίων τὸ 1915…

Φολκλορικὸ ἐνδιαφέρον πάντως παρουσιάζει κάθε χρόνο καὶ ἡ τελετὴ ὑποδοχῆς τῶν «ἐπισήµων», ὅπως καὶ ἡ συµπεριφορὰ ὑφισταµένων ἢ ἐκκολαπτόµενων πολιτικῶν ἀστέρων, χριστιανῶν καὶ µουσουλµάνων: κοψοµεσιάσµατα καὶ ὀθωµανικὲς ὑποκλίσεις ἐνώπιον τοῦ Τούρκου Προξένου, δουλικὰ χαµόγελα χωρὶς µέτρο – σὰν νὰ γεννήθηκαν µέ τὸ χαµόγελο στὸ στόµα -, φιλιὰ καὶ ἀγκαλιές, µέχρι καὶ ὀθωµανικὰ χειροφιλήµατα.

Οἱ ὁµιλητὲς καὶ οἱ ἀφίσες προβολῆς τοῦ πανηγυριοῦ ἔκαναν λόγο ψευδέστατα γιὰ αἰῶνες ζωῆς τοῦ πανηγυριοῦ, ὑπονοώντας φυσικὰ τὴν ἀπὸ αἰώνων παρουσία τῶν… Τούρκων στὴν ὀρεινὴ Ροδόπη (ἡ ὁποία στὴν ἐθνικιστικὴ ὁρολογία ἔχει καθιερωθεῖ ὡς Μπαλκάν Κολού, δηλ. Βαλκανικὸς Βραχίονας!). Πρόκειται φυσικὰ γιὰ ἕναν ἐντελῶς ἀβάσιµο καὶ ἀτεκµηρίωτο ἰσχυρισµό, καθὼς δὲν ὑπάρχει οὔτε ἕνα γραπτὸ ἢ ἄλλο στοιχεῖο τὸ ὁποῖο νὰ µᾶς βεβαιώνει ὅτι τὸ πανηγύρι αὐτὸ ἔχει ἱστορία ἔστω ἑνὸς αἰώνα. Ἀντίθετα, σύµφωνα µέ προφορικὲς µαρτυρίες γέρων Ποµάκων, τὸ πανηγύρι γινόταν κοντὰ σὲ ὕψωµα τῆς Ὀργάνης, ἡ ὁποία ἦταν τὸ διοικητικὸ καὶ οἰκονοµικὸ κέντρο τῆς περιοχῆς, ἐπειδὴ ὅµως ἦταν µακρυά ἀπὸ τὴν ποµακικὴ ἐνδοχώρα τὸ µετέφεραν στὴν σηµερινὴ τοποθεσία. Μόνο µεταπολεµικὰ µεταφέρθηκε στὴ νέα τοποθεσία. Πιθανότατα ἡ συγκέντρωση αὐτὴ καθιερώθηκε µετὰ τὴν ἀπελευθέρωση τῆς ἑλληνικῆς Θράκης, διότι ἀκριβῶς σταµάτησε βίαια ἡ ἐπικοινωνία καὶ οἱ ἀνταλλαγὲς µέ τὴ µεγάλη µᾶζα τῶν Ποµάκων τῆς βουλγαρικῆς Θράκης. Τὸ «πανηγύρι» εἶναι νέος θεσµὸς, συνέπεια τῆς χάραξης τῆς ἑλληνοβουλγαρικῆς µεθορίου. Ἕως τότε οἱ Ποµάκοι εἶχαν ὡς κέντρο κυρίως τὸ Κίρτζαλι ἀλλὰ καὶ µικρότερους οἰκισµοὺς τῆς βουλγαρικῆς Ροδόπης. Ἐπὶ τῆς οὐσίας δὲν ἐπρόκειτο γιὰ κάποιο πανηγύρι µέ πολιτιστικὸ χαρακτήρα ἀλλὰ ἀντίθετα γιὰ µία θερινὴ συγκέντρωση ὀρεινῶν Ποµάκων κτηνοτρόφων καὶ γεωργῶν οἱ ὁποῖοι ἐνόψει τοῦ βαρὺ χειµώνα ἀντάλλασσαν προϊόντα καὶ πληροφορίες, προέβαιναν σὲ ἀγοραπωλησίες ζώων καὶ ζωοτροφῶν κλπ.

Τὸ σκηνικὸ ὅπως ἄλλωστε κάθε χρόνο ἦταν τόσο καλὰ στηµένο, ὥστε ὁ ἐπίσηµος προσκαλεσµένος νοµάρχης Ἀδριανούπολης κύριος Μίρογλου, δήλωσε ἀπὸ τὸ βῆµα µέ ἀπόλυτη εἰλικρίνεια ὅτι «ἐδῶ αἰσθάνοµαι σὰ νὰ βρίσκοµαι στὴν πατρίδα µου (σσ. Τὴν Τουρκία)…» καὶ ὅτι τὸ πανηγύρι εἶναι µία µικρογραφία τῶν ἐκδηλώσεων πάλης ποὺ γίνονται κάθε καλοκαίρι στὴ τοποθεσία Κίρκπιναρ τῆς Ἀδριανούπολης. Ὁ δὲ βουλευτὴς Ροδόπης τῆς Νέας Δηµοκρατίας κ. Ἰλχάν Ἀχµὲτ δήλωσε τὸ ἐκπληκτικό, ὅτι ἂν συµβεῖ κάποια θεοµηνία στὴν περιοχὴ «µετὰ τὸν νοµάρχη Ροδόπης καὶ τὸν Γενικὸ Γραµµατέα τῆς Περιφέρερειας, θὰ ζητήσει βοήθεια ἀπὸ τὸν… νοµάρχη τῆς Ἀδριανούπολης!»

Πάντως ὅσον ἀφορᾶ τὶς ὀργανωτικὲς λεπτοµέρειες, ἡ δουλειὰ ποὺ ἔκανε ἡ κοινότητα Ὀργάνης ἦταν πολὺ καλὴ καὶ παρόλες τὶς τουρκοπρέπειες αὐτὲς ἦταν συγκριτικὰ µέ πέρυσι λιγότερο προκλητικές. Ἐλπίζουµε ὅτι τὰ µηνύµατα ἀδελφοσύνης καὶ συνύπαρξης εἶναι οὐσιαστικὰ λόγια καὶ ὄχι ἐθνικιστικὰ προπετάσµατα καπνοῦ, ὥστε τοῦ χρόνου νὰ δοῦµε καὶ χορευτικὰ συγκροτήµατα ἀπὸ τὴ Βουλγαρία καὶ τὴν Ἑλλάδα, ὅπως ἄλλωστε ὑπάρχουν παλαιστὲς καὶ ἀπὸ τὶς τρεῖς χῶρες. Βέβαια τὰ περὶ συµµετοχῆς τριῶν χωρῶν εἶναι ἕνα ὡραῖο ψέµµα, ἀφοῦ καὶ ἀπὸ τὴ Βουλγαρία ὅλοι οἱ παλαιστὲς ποὺ προσκαλοῦνται εἶναι µουσουλµάνοι καὶ ὄχι χριστιανοὶ βουλγαρικῆς καταγωγῆς. Ἐὰν ἡ ὀργανωτικὴ ἐπιτροπὴ ἦταν εἰλικρινὴς καὶ ἀντιµετώπιζε τὴν ἐκδήλωση ὡς σηµεῖο ἀδελφοσύνης καὶ ὄχι ὡς τουρκικὸ ἐθνικιστικὸ θέατρο, θὰ προσκαλοῦσε καὶ ἀπὸ ἕνα χορευτικὸ συγκρότηµα ἀπὸ τὴ Βουλγαρία γιὰ νὰ παρουσιάσει βουλγάρικους χοροὺς (καὶ ὄχι τουρκικούς τῆς Βουλγαρίας…) ἀλλὰ καὶ ἕνα χριστιανικὸ χορευτικό τῆς περιοχῆς µας, ἀντὶ νὰ βοµβαρδίζει τοὺς Ποµάκους µέ τουρκικὴ µουσική, τουρκικοὺς χοροὺς µέ στολὲς καὶ χορογραφία ποὺ ἀποτελοῦν τὸν ὁρισµὸ τοῦ κίτς, τουρκικὴ προπαγάνδα, τουρκικὴ κόκα κόλα, τουρκική…

Επιστημονικό συνέδριο για τους Πομάκους διοργανώθηκε (15-16 Ιουλίου) στο Πανεπιστήμιο του Erlangen (Νυρεμβέργη). Ο τίτλος του συνεδρίου ήταν: «Οι Πομάκοι στην Ελλάδα και τη Βουλγαρία – Μία χαρακτηριστική περίπτωση για τις διασυνοριακές μειονότητες στα Βαλκάνια». Οι θεματικοί άξονες του συνεδρίου αναφέρονταν σε ζητήματα γλώσσας, ιστορίας, εθνοτικής ταυτότητας καθώς και στην ευρύτερη παρουσία του Ισλάμ στα Βαλκάνια. Αναφέρουμε παρακάτω τις εισηγήσεις που παρουσιάστηκαν:

…Οἱ Ποµάκοι τῆς Κεντρικῆς Ροδόπης ἀποτελοῦν τὴν πιὸ συµπαγὴ ὁµάδα σλαβόφωνων µουσουλµάνων. Τοὺς συναντᾶµε κατὰ µῆκος τοῦ ποταµοῦ Ἄρδα στὶς περιοχὲς Σµόλιαν, Ντέβιν, Νευροκόπι (Γκότσε Ντέλτσεβ) καὶ µέχρι τὴν Πέστερα καὶ τὸ Ἀσένοβγκραντ (Στενήµαχο). Στὸ δυτικὸ τµῆµα τῆς Ροδόπης οἱ Ποµάκοι φτάνουν τὴν κοιλάδα τοῦ Νέστου καὶ τὸ ὄρος Πιρὶν ἐνῶ στὰ ἀνατολικὰ ἡ διαχωριστικὴ γραµµὴ µέ τοὺς Τούρκους τοῦ Κίρτζαλι περνάει ἀπὸ τὸ Ἄρντινο καὶ τὸ Ζλάτογκραντ, ἂν καὶ µεµονωµένα ποµακοχώρια συναντᾶµε καὶ µέχρι τὸν ποταµὸ Ἕβρο. Τὸ 1989 τὸ Ὑπουργεῖο Ἐσωτερικῶν τῆς Βουλγαρίας µίλησε γιά 268.971 Ποµάκους.

Ἡ ὕπαρξη µουσουλµανικῶν νησίδων στὰ Βαλκάνια ἀποτελεῖ κληρονοµιὰ τῶν πέντε αἰώνων Ὀθωµανικῆς παρουσίας. Βασικὴ συνέπεια τῆς ἐγκαθίδρυσης τῆς Pax Ottomana ἦταν ἡ κατάργηση τῶν κρατικῶν ὁρίων, γεγονὸς ποὺ διευκόλυνε τὶς κινήσεις τῶν πληθυσµῶν καὶ τὴν ἀλληλοδιείσδυση διαφορετικῶν ἐθνο-πολιτισµικῶν ὁµάδων σὲ µία ἀχανή ἔκταση. Σχετικὰ µέ τὶς φάσεις ἐξισλαµισµοῦ τῶν κατοίκων τῆς Ροδόπης, ἡ ἀνάλυση τῶν Ὀθωµανικῶν φορολογικῶν ἀρχείων γιὰ τὰ χωριὰ τῆς δυτικῆς Ροδόπης µᾶς δίνει ἰδιαίτερα ἐνδιαφέροντα στοιχεῖα. Σύµφωνα µέ αὐτὰ, τὸ 1635 ὑπῆρχαν 1623 χριστιανικὰ νοικοκυριὰ σὲ 29 χωριά. Μετὰ ἀπὸ 25 χρόνια τὰ Ὀθωµανικὰ ἀρχεῖα ἀναφέρουν µόνον 948 χριστιανικὰ νοικοκυριά. Τὰ ἀρχεῖα συχνὰ µνηµονεύουν τὰ σλαβικὰ ὀνόµατα τῶν πατεράδων τῶν φορολογουµένων π.χ. Ἀµπντουλλάχ, γιὸς τοῦ Ἰβάν, µαρτυρία τοῦ ἐξισλαµισµοῦ ἀτόµων µέ σλαβικὴ καταγωγή.

Ὁ ἐξισλαµισµὸς τῶν Ποµάκων σίγουρα δὲν ἦταν ἀποτέλεσµα µίας ἁπλῆς διοικητικῆς πράξης. Ἦταν µία ἀργή διαδικασία ποὺ διήρκεσε πολλοὺς αἰῶνες καὶ κορυφώθηκε κατὰ τὸν 17ο αἰώνα. Νεώτερες µελέτες ἀναδεικνύουν ὡς βασικὴ αἰτία τοῦ ἐξισλαµισµοῦ τὴν ἀπαλλαγὴ ἀπὸ τὴ δυσβάσταχτη φορολογία ἐνῷ παράλληλα τονίζουν πὼς ὁ ἐξισλαµισµὸς ἦταν σταδιακός, εἶχε ἤδη ξεκινήσει ἀπὸ τὸ πρῶτο ἤµισυ τοῦ 16ου αἰώνα καὶ συνεχίστηκε µἔχρι τὸν 18ο αἰώνα καὶ ἀργότερα. Ἡ µελέτη τῶν ὀθωµανικῶν καταστιχώσεων µᾶς δίνει πολύτιµες πληροφορίες γιὰ τὴ φορολογία ποὺ ἔπρεπε νὰ πληρώνουν οἱ χριστιανικοὶ πληθυσµοί. Ὅταν ἕνα νοικοκυριὸ στρέφονταν πρὸς τὴν Ἰσλαµικὴ θρησκεία διαγράφονταν ἀπὸ τὰ φορολογικὰ µητρῶα καὶ ὁ φόρος ἀνακατανέµονταν στὰ ὑπόλοιπα χριστιανικὰ νοικοκυριά. Κατὰ τὸ 2ο ἥµισυ τοῦ 17ου αἰ. παρατηρεῖται θεαµατική µείωση τοῦ ἀριθµοῦ τῶν χριστιανικῶν νοικοκυριῶν, σὲ ὁρισµένες περιοχὲς ἀπὸ 50% µέχρι 70%. Ἔτσι, ἡ θρησκευτικὴ µεταστροφή, βασισµένη πρῶτα πρῶτα σὲ οἰκονοµικοὺς λόγους, µπορεῖ νὰ γινόταν εἴτε σὲ προσωπικὸ ἐπίπεδο εἴτε σὲ ἐπίπεδο οἰκογένειας ἢ καὶ ὁλόκληρης κοινότητας.

Ὁ Βούλγαρος ἱστορικὸς Ν. Τοντόροβ ἐξιστορώντας τὸν ἐξαναγκαστικὸ ἐξισλαµισµὸ τῶν κατοίκων τῆς Ροδόπης παραθέτει πολλὲς ἱστορικὲς µαρτυρίες ἀπὸ χρονικὰ καὶ πηγές. Ἀναφέρει ἐπίσης πὼς δὲν ὑπάρχει χωριὸ Ποµάκων στὴ Ροδόπη δίχως τὸ τοπωνύµιο «Καβούρσκο Γκρόµπιε» (τάφοι τῶν ἀπίστων), ὅπου ὅλοι γνωρίζουν πὼς εἶναι θαµµένοι χριστιανοί. Προσθέτει ἐπίσης τὰ πάµπολλα τοπωνύµια τῆς Ροδόπης «Μόµιν κάµεν», «Μόµιν βργ», «Μόµιν βίρ», Νεβέστα» κλπ ποὺ σχετίζονται µέ παραδόσεις γιὰ τὴν αὐτοκτονία Ροδοπαίων κοριτσιῶν προκειµένου νὰ ἀποφύγουν τὴ σύλληψη ἀπὸ τοὺς Τούρκους.

Ὁ Γάλλος Paul Luca διασχίζοντας τὴν Κεντρικὴ Ροδόπη τὸ 1706 διανυκτέρευσε γιὰ ἕνα βράδι στὸ Πασµακλὴ (Σµόλιαν). Ἐντυπωσιάστηκε ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι οἱ µουσουλµάνοι στὸ Πασµακλή µιλοῦσαν µία παρεφθαρµένη µορφὴ βουλγαρικῆς.

Τὸ 1854 ὁ Βούλγαρος ἱστορικὸς καὶ ποιητής Γκιόργκι Ράκοφσκι ὁλοκληρώνει τὸ ποιητικὸ ἔργο του «Ταξιδευτὴς τοῦ δάσους» (Gorski Pitnik), τὸ ὁποῖο τυπώνεται τρία χρόνια ἀργότερα στὸ Νόβι Σάντ. Ὁ Ράκοφσκι ἀναφέρεται στοὺς Ποµάκους γράφοντας: «Στὴ Βουλγαρία ὑπάρχει ἕνας λαὸς ποὺ ὀνοµάζονται Ποµάκοι.» Ὁ Ράκοφσκι ἦταν ὁ πρῶτος ποὺ ἑρµήνευσε τὴ λέξη Ποµάκος ἀπὸ τὸ ρῆµα «pomagam”, θεωρώντας τὴ λέξη «Pomak” ἰσοδύναµη τῆς λέξης «pomagach” (βοηθός), πιστεύοντας ὅτι οἱ Βούλγαροι στρατιῶτες ποὺ βοήθησαν τοὺς Ὀθωµανοὺς Τούρκους στὶς ἐπιδροµὲς τοὺς ὀνοµάστηκαν «βοηθοί». Ἐξετάζοντας τὴν ἐτυµολογία τῆς λέξης Ποµάκος καὶ πρὶν καταλήξει ὅτι ἡ λέξη προέρχεται ἀπὸ τὸ ρῆµα «pomagam» (βοηθῶ) παραθέτει ἕνα παλιὸ δηµοτικὸ τραγούδι:

«Πῆγε τὸ παλικάρι, πῆγε ὁ Ποµάκος Σὲ πόλεµο σκληρὸ τῶν Τατάρων. Τὸν πλήγωσαν, τὸν τραυµάτισαν. Μὲ τριακόσιες τουφεκιὲς Μὲ τρία Τατάρικα βέλη. Πέφτει τὸ παλικάρι, πέφτει ὁ Ποµάκος Σὲ βαθὺ φαράγγι Κάτω ἀπὸ ἕνα πράσινο δένδρο. Τὸ παλικάρι κλαίει, τὸ παλικάρι κλαίει Κάτω ἀπὸ ἕνα δένδρο. Πάνω στὸ δένδρο, πάνω στὸ δένδρο Εἶναι ἕνα πουλὶ γεράκι. Καὶ τοῦ µίλησε, τοῦ µίλησε Τὸ πουλὶ τὸ γεράκι: -Πέθανε παλικάρι, πέθανε Ποµάκε Νὰ σοῦ φάω, νὰ σοῦ φάω Τὴ λευκή σου σάρκα Νὰ σοῦ πιῶ, νὰ σοῦ πιῶ Τὸ µαῦρο σου τὸ αἷµα. Ἀπάντησε τὸ πληγωµένο παλικάρι Τὸ παλικάρι µέ τὸ µεγάλο τραῦµα: -Ἔι ἐσύ, ἔι ἐσὺ πουλὶ γεράκι, Μὴ µέ κάνεις Νὰ ἀνοίξω τριακόσιες πληγὲς Πληγές, τρία Τατάρικα βέλη! Ἀπάντησε, ἀπάντησε Τὸ πουλὶ τὸ γεράκι: – Σώπα παλικάρι, σώπα Ποµάκε, Θὰ σοῦ φάω τὴ λευκὴ σάρκα Θὰ σοῦ πιῶ τὸ µαὖρο σου αἴµα.Τὸ παλικάρι θύµωσε Τὸ πληγωµένο παλικάρι Σύρθηκε, σύρθηκε Μὲ τὶς ζεστές του πληγὲς Καὶ πῆρε καὶ πῆρε Τὸ µακρὺ του τουφέκι Καὶ ἔριξε, ἔριξε Στὸ πουλὶ τὸ γεράκι. Τὸ πουλὶ πέφτει, τὸ πουλὶ πέφτει Στὸ βαθὺ φαράγγι. Τὸ πουλὶ κλαίει, τὸ πουλὶ κλαίει Στὸ βαθὺ φαράγγι. Τὸ ἀκοῦνε, τὸ ἀκοῦνε Πάνω στὸν γαλάζιο οὐρανό. Κι ἀπάντησε τὸ πληγωµένο παλικάρι: – Ξάπλωσε, πουλί, ξάπλωσε Κι οἱ δυὸ µας νὰ ξαπλώσουµε! Κλάψε, πουλί, κλάψε, πουλί, Κι οἱ δυὸ µας νὰ κλάψουµε. Πέθανε, πουλί, πέθανε, πουλί, Κι οἱ δυὸ µας νὰ πεθάνουµε. Ἔµεινε γιὰ πολύ, ἔµεινε γιὰ πολὺ Μὲς στὸ φαράγγι ξαπλωµένος Μὲ τὸ γεράκι τὸ πουλὶ Καὶ φώναξε καὶ φώναξε Τὸ πληγωµένο παλικάρι: -Ἔι ἐσύ, ἔι ἐσύ, ἀδελφὴ Νεράιδα, Ἔλα ἀδελφὴ µου, βοήθησε µε! Τὸν ἄκουσε, τὸν ἄκουσε Ἡ ἀδελφὴ Νεράιδα Κι ἔτρεξε στὸ βαθὺ φαράγγι Πῆρε τὸ πληγωµένο παλικάρι Τὸ παλικάρι µέ τὰ πολλὰ τραύµατα Τοῦ θεράπευσε, τοῦ θεράπευσε Τριακόσιες πληγὲς Τρία Ταταρικὰ βέλη Τοῦ ἔδωσε ἕνα µακρὺ τουφέκι Καὶ τὸν ἔστειλε, τὸν ἔστειλε Στὸν Ταταρικὸ στρατὸ Στρατιῶτες νὰ σώσει Τὸν βασιλιὰ νὰ φέρει.»

Ὁ Ράκοφσκι πιστεύει ὅτι ὁ ἥρωας τοῦ τραγουδιοῦ πολέµησε τὸ 1402 στὸ πλευρὸ τοῦ Βαγιαζὴτ Ἰλνταροὺµ ἐνάντια στοὺς Τατάρους.

Ἐνδιαφέρον παρουσιάζει τὸ περιηγητικὸ κείµενο τοῦ Νikolaidy τὸ 1859 ποὺ ἀναφέρεται στοὺς κατοίκους τῆς ὀρεινῆς Ροδόπης. Ο Νikolaidy µιλάει γιὰ περίπου 20.000 οἰκογένειες ποὺ ζοῦν ἀντάρτικα, µέ δυναµικὸ τρόπο, ἀκόµα καὶ ληστεύοντας. Εἶναι µουσουλµάνοι αἱρετικοί, ἔχουν ἰµάµη, εἶναι κτηνοτρόφοι ἢ γεωργοὶ µικρῶν καλλιεργειῶν. Ἀναφέρεται ὅτι ἀρκετὰ χωριὰ ἦταν χριστιανικὰ πρὶν µόλις 70 χρόνια [δηλαδὴ τὸ 1790]. Ζοῦν µακριὰ ἀπὸ τὶς πεδιάδες καὶ τὶς πόλεις, διατηροῦν παγανιστικὰ ἔθιµα, ἡ ἰατρικὴ εἶναι στὰ χέρια τοῦ ἰµάµη καὶ τῶν µαγισσῶν. Οἱ Τοῦρκοι τοὺς ἀποκαλοῦν Akrians.

Πληροφορίες γιὰ τοὺς Ποµάκους βρίσκουµε καὶ στὸ ἔργο τοῦ ἐθνογράφου καὶ πρωτεργάτη τῆς Βουλγαρικῆς ἐπανάστασης τοῦ 1869 Lyuben Karavelov (1834-1879). Σὲ κείµενό του ὁ Καραβέλωβ γράφει πὼς «οἱ Ποµάκοι ἀκόµα παραµένουν µισοί-χριστιανοὶ γιατί δὲ γνωρίζουν τουρκικὰ καὶ ἄρα τὸ Κοράνι παραµένει γι’ αὐτοὺς νεκρό γράµµα». Παρακάτω προσθέτει :

«Πολλὰ γεγονότα ἀποδεικνύουν τὸ γεγονὸς ὅτι οἱ Ποµάκοι υἱοθέτησαν τὴ Μωαµεθανικὴ θρησκεία ὄχι πολὺ καιρὸ πρίν. Γιὰ παράδειγµα, ἔχουν διατηρήσει πολλὲς χριστιανικὲς παραδόσεις καὶ τελετουργίες. Ἀκόµα διατηροῦν πολλὰ χριστιανικὰ παρατσούκλια καὶ ὀνοµασίες. Τιµοῦν πολλοὺς χριστιανοὺς ἁγίους καὶ προσεύχονται σ’ αὐτοὺς γιὰ ὑγεία καὶ σωτηρία. Ἀνάµεσα στοὺς Ποµάκους µπορεῖς νὰ συναντήσεις ὀνόµατα ὅπως Πάντσογλου, Νεντυάλκογλου (ὁ γιὸς τοῦ Πάντσο, ὁ γιὸς τοῦ Νεντιάλκο), Βοῦταν, Βούρταν καὶ οὕτω καθεξῆς. Στὴν περιοχὴ Lovech ὑπάρχει ἕνα χωριὸ Lukovit στὸ ὁποῖο οἱ γριὲς γυναῖκες πηγαίνουν στὰ νεκροταφεῖα καὶ ἀνάβουν κεριὰ γιὰ τοὺς νεκρούς, ὅπως κάνουν καὶ οἱ χριστιανοί. Ἐὰν µία µητέρα χάσει τὸν γιό της ἢ τὴν κόρη της ἢ ἐὰν µία γυναίκα χάσει τὸν ἄντρα της, πηγαίνουν σὲ Βουλγαρικὲς ἐκκλησίες καὶ λένε: «Ὑπάρχει ἕνας νεκρὸς στὸ σπίτι µας… Δῶστε µας κεριὰ γιὰ εἴκοσι λέβα γιὰ νὰ τὰ ἀνάβουµε στοὺς τάφους τοὺς τὴν ἠµέρα τῶν Ἁγίων Πάντων». Ἐπιπλέον οἱ Ποµάκοι τηροῦν ὁρισµένες χριστιανικὲς καὶ σλαβικὲς (παγανιστικές) γιορτὲς ὅπως, γιὰ παράδειγµα, τοῦ Ἁγ. Γεωργίου, τοῦ Ἁγ. Δηµητρίου, τοῦ Ἁγ. Νικολάου, τοῦ Ἁγ. Βλάση, τίς ἡµέρες τοῦ σκύλου, τὶς µέρες τοῦ λύκου, τὶς µέρες τοῦ ποντικοῦ, κλπ.»

Ὁ Karavelov θυµᾶται ἀπὸ τὴν παιδική του ἡλικία ποὺ εἶχαν στὸ σπίτι τοῦ δυὸ Ποµάκους (µέ τὰ ὀνόµατα Ἰσµαὴλ Ντοῦρκο καὶ Σούλιο Σιράκ) γιὰ ὑπηρέτες, οἱ ὁποῖοι νήστευαν τὴ Σαρακοστή. Μία µέρα ὁ πατέρας του ρώτησε τὸν ἕναν ἀπὸ αὐτούς: «-Ντοῦρκο, θέλω νὰ ξέρω τί πιστεύεις. Εἶσαι Τοῦρκος ἢ Βούλγαρος;» «Οὔτε κι ἐγὼ δὲν ξέρω. Μᾶς φωνάζουν Pomatsi καὶ Poturnatsi [ἐκτουρκισµένους] καὶ οἱ πατεράδες µας ἤτανε γκιαούρηδες, ἀπάντησε ὁ Ντοῦρκο χαµογελώντας.» Ο Karavelov ἀναφέρει πὼς οἱ Ποµάκοι τρέφουν ἰδιαίτερο µῖσος πρὸς τοὺς Τούρκους. Σὰν ἀπόδειξη παραθέτει ἕνα τραγούδι τὸ ὁποῖο δηµοσιεύτηκε στὴν ἐφηµερίδα «Svoboda» στὸ Βουκουρέστι τὸ 1869 καὶ τὸ ὁποῖο περιγράφει τὴ σύγκρουση ἑνὸς ἥρωα τοῦ γιοῦ τοῦ Πάντσο (Πάντσογλου) µέ τὸν τουρκικὸ στρατό:

«Ὁ γιὸς τοῦ Πάντσο γράφει ἕνα χαρτὶ Καὶ τὸ στέλνει στὸν ἀδελφό του, τὸν ἀδελφό του. Τὸν σηµαιοφόρο τὸν Νάνο, τὸν Βούλγαρο: – Καληµέρα, Νάνου, Βούλγαρε, Πήγαινε νὰ µαζέψεις γενναίους Βουλγάρους, Γενναίους ἄντρες δέκα χιλιάδες Κι ἐλᾶτε στὴν πόλη τοῦ Λόβετς Νὰ βοηθήσετε τὸν ἀδελφό σας τὸ γιὸ τοῦ Πάντσο Γιατί ὁ βεζύρης ἔρχεται Ὁδηγώντας Τούρκους καὶ γενίτσαρους Στρατιῶτες καὶ µία ὁµάδα Τσιτάκων Θέλει νὰ µέ πιάσει Νὰ µέ δέσει σὰν νέα προβατίνα Καὶ νὰ µέ πάρει στὴν πόλη τοῦ Λόβετς Στοῦ Λόβετς τοὺς φαρδιοὺς δρόµους Νὰ µέ κρεµάσει σὲ µία ξερὴ ἰτιὰ Σὰ σκυλὶ γεννηµένο ἀπὸ σκύλα. Ὁ Νάνο ὁ Βούλγαρος διαβάζει ἕνα χαρτὶ Διαβάζει καὶ τὰ µάτια του κλαῖνε. Μαζεύει µία ὁµάδα νέων ἀντρῶν Ποὺ µεγαλώσαν κάτω ἀπ’ τὴ βελανιδιὰ Μάζεψε ὁ Νάνο ἄντρες δυνατοὺς Δέκα χιλιάδες ἀπ’ αὐτοὺς Καὶ πάει νὰ βοηθήσει τὸν ἀδελφό του! Οἱ Τοῦρκοι συναντήθηκαν µέ τοὺς Ποµάκους Τοὺς Ποµάκους καὶ τοὺς Βούλγαρους: Οἱ Τοῦρκοι κόβουν, οἱ Ποµάκοι σφάζουν… Κόκκινα ἀπὸ τὸ αἷµα τὰ χωράφια Τὸ αἷµα τρέχει σὰν νερὸ ἀπ’ τὰ βουνὰ Καὶ τὰ κορµιὰ σὰν τὸ στάρι στὰ χωράφια! Καὶ φώναξε τοῦ Πάντσο ὁ γιός: – Ἄκουσέ µε, βεζύρη Εἶµαι Ποµάκος, γιὸς ἥρωα… Δὲν γεννήθηκα ἀπὸ µάνα Τουρκάλα Δὲν µέ τύλιξαν σὲ βελοῦδο καὶ µετάξι Δὲν µέ τάισαν µέ λίπος καὶ γλυκά. Γεννήθηκα ἀπὸ Ποµάκισσα µάνα Μὲ τύλιξε σὲ φύλλα βελανιδιᾶς, Μὲ µεγάλωσε κάτω ἀπὸ τὴν πράσινη βελανιδιὰ Μὲ τάισε καλαµποκίσιο ἀλεύρι Μὲ ἔµαθε µέ Τοῦρκο νὰ µήν πίνω Γυναίκα Τουρκάλα νὰ µήν ἀγαπῶ… Μὲ ἔµαθε τοὺς Τούρκους νὰ πολεµῶ… Τὸ σπαθὶ τοῦ ἀνέµισε καὶ τὸ κεφάλι ἔκοψε Τὸ Τούρκικο κεφάλι ἑνὸς Βεζύρη.»