Στα τέλη του Ιουνίου, φέτος όπως και κάθε άλλη χρονιά, γιορτάστηκε ο Άγιος Ευγένιος στα Πετρωτά Ροδόπης, στον χώρο όπου χωροθετήθηκε το όνειρο της πόλεως «Ρωμανία». Πρόκειται για την παλιά, εικοσάχρονη πλέον, πρόταση του μεγάλου Πόντιου και Θρακιώτη διανοούμενου Μιχάλη Χαραλαμπίδη , την πρόταση που έδειξε την κατεύθυνση προς την οποία πρέπει να κινηθεί ο τόπος μας αν θέλει να βγει από το σημερινό τέλμα μα από και τον αυριανό όλεθρο που του ετοιμάζουν οι νεήλυδες επίδοξοι χρυσοθήρες.

Είναι ίσως γνωστό πως η πρόταση ίδρυσης μιας νέας πόλης στα θρακικά παράλια, μιας πόλης που θα αφορούσε όχι μόνο τον νεοπροσφυγικό ποντιακό ελληνισμό αλλά και κάθε Έλληνα, συγκέντρωσε στην Ελληνική Βουλή τον Οκτώβριο του 1997 μια καθολική αποδοχή, θα λέγαμε έναν πάνδημο ενθουσιασμό. Αυτό εκφράστηκε σαφώς και με την πρωτόγνωρη πλειοψηφία των 204 βουλευτών που υπερψήφισαν την πρόταση νόμου για την οικοδόμησή της. Δυστυχώς, οι μικροκομματικές σκοπιμότητες και οι προσωπικές ανεπάρκειες (των τότε κυβερνώντων) δεν επέτρεψαν την υλοποίηση του σχεδίου, καθώς ο απαιτούμενος Οργανισμός για την προώθηση των απαραίτητων ενεργειών ποτέ δεν συστήθηκε. Αντιθέτως, ο εμπνευστής του εγχειρήματος έμεινε μόνος του να προσπαθεί για ένα ξεκίνημα, με τη βοήθεια όσων πίστεψαν στην αναγκαιότητα της Ρωμανίας. Και μπορεί ήδη από το 1995 να είχε θεμελιωθεί ο Άγιος Ευγένιος (αντίγραφο του ομώνυμου ναού της Τραπεζούντας) και από το 1996 το Τμήμα Πολεοδομίας του Πολυτεχνείου της Στουτγάρδης να έχει επεξεργαστεί προτάσεις για το πολεοδομικό σχέδιο της μελλοντικής πόλης, όμως η επόμενη φάση δεν μπορεί να στηριχτεί σε εθελοντικές πρωτοβουλίες που είναι οπωσδήποτε αξιέπαινες αλλά δεν αρκούν.

Έτσι, σήμερα βρισκόμαστε στο – προσβλητικό για όλη τη πλειονοτική κοινωνία της Θράκης – σημείο να υπάρχει στην παραλία των Πετρωτών ένας ανολοκλήρωτος ναός του Αγίου Ευγενίου, ναός που έφτασε στο σημείο που δείχνει η φωτογραφία χάρη στις δωρεές απλών ανθρώπων από όλη την Ελλάδα, χάρη στους εράνους και την όλη συνδρομή της Μητροπόλεως Μαρωνείας και Κομοτηνής και χάρη στην γενναιόδωρη υποστήριξη των εργολάβων αδελφών Πιατίδη . Η ντροπή αυτή, ενός ναού – κοσμήματος μισοχτισμένου εδώ και μια δεκαετία στην ελληνική Θράκη, είναι εξ ολοκλήρου ντροπή για τους ιθύνοντες του τόπου. Και δεν εννοούμε μόνο την προηγούμενη κυβέρνηση (την νέα την περιμένουμε…) ή τους δεκάδες βουλευτές που πέρα από την θετική ψήφο τους πριν οκτώ χρόνια δεν ξαναθυμήθηκαν το σχέδιο ?? μιλάμε και για τους τοπικούς άρχοντες. Είναι παραπάνω από προφανές ότι τους ήταν αδύνατον να αντιληφθούν το μορφωτικό, ιστορικό και πολιτικό μήνυμα της καινοφανούς ιδέας, η οποία στόχευε πολύ ψηλά: στην άρση της ασχήμειας που χαρακτηρίζει πλέον το σύνολο των νεοελληνικών πόλεων, της ιστορικής λήθης που σφραγίζει κάθε υλική έκφραση στην Ελλάδα και της εγκληματικής περιφρόνησης του φυσικού τοπίου . Σε μία χώρα όπου πρώτο μέλημα κάθε δημιουργού θα έπρεπε να είναι ο συντονισμός της δουλειάς του με το ιστορικό φορτίο μιας παράδοσης που εξανθρώπισε την Οικουμένη, ο βαρβαρισμός του μπετόν και η καταστροφή κάθε αστικού και φυσικού χώρου αποτελούν τον ολέθριο κανόνα. Γνωρίζοντας τα πρόσωπα που βρίσκονταν μέχρι το 2002 επικεφαλής των περί την Ρωμανία δήμων (Μαρώνειας, Σαπών και Αλεξανδρούπολης) και νομαρχιών, δεν μας φαίνεται διόλου περίεργο, το αντίθετο μάλιστα. Έτσι, η έλευση νέων προσώπων (Π. Τοπουζλής, Γ. Πιλιλίτσης, Γ. Αλεξανδρής) στα δημοτικά αξιώματα, η καλή πρόσφατη συνεργασία τους με τον Μιχάλη Χαραλαμπίδη και η παρουσία τους στον φετινό εορτασμό του Αγίου Ευγενίου με τις υποσχέσεις που δώσανε είναι μια κάποια ελπίδα ότι το άγος μιας μισοχτισμένης εκκλησιάς και μιας εικονικής πόλεως στην ελληνική Θράκη ενδέχεται να εκλείψει. Αναμένουμε την περαιτέρω ανταπόκρισή τους στην πρόκληση της Ρωμανίας για την ανάπτυξη της περιοχής μέσα από την επαναφορά των αξιών του κάλλους και της μνήμης. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα συντρέχει κι ένας ακόμη επείγων λόγος για την ανταπόκριση αυτή.

Δεν είναι πλέον μόνο η θρακική ακτή που πρέπει να κατοικηθεί, ο νεοπροσφυγικός και μη πληθυσμός να εγκατασταθεί, ο Πόντος και η Θράκη να επανασυνδεθούν, το όραμα μιας ελληνικής επιτέλους πόλεως να πάρει υλική υπόσταση. Είναι και η απειλή των χρυσωρυχείων που πρέπει να αντιμετωπιστεί. Ο τοπικός πληθυσμός, με όλες τις πολιτικές του εκφράσεις, έχει ταχθεί με αποφασιστικότητα εναντίον των – ξένων και μη – «επενδύσεων» για την δημιουργία χρυσωρυχείων στην περιοχή των Σαπών και των Πετρωτών. Τόσο εξαιτίας των προφανών κινδύνων που συνεπάγεται η επεξεργασία των μεταλλευμάτων με τη μέθοδο του δηλητηριώδους κυανίου, όσο και για την ανεπανόρθωτη βλάβη του φυσικού τοπίου που προϋποθέτει και η ίδια η εξόρυξη του μεταλλεύματος. Η προσφορά των τοπικών οικολογικών οργανώσεων στην κατεύθυνση της συνειδητοποίησης των κινδύνων από τον κόσμο ήταν τεράστια, τόσο αναφορικά με τα (προβαλλόμενα ως) οφέλη της επένδυσης, όσο και για την περιβαλλοντική περιπέτεια στην οποία θα μπει όλη η περιοχή με μια χρυσοθηρική επέμβαση τέτοιας κλίμακας. Στο σημείο αυτό ακριβώς δείχνει να έρχεται αρωγός και η ιδέα της Ρωμανίας. Περνάει την πολεμική κατά της «λογικής του Ελντοράντο» από την απλή άρνηση στην πρόταση ενός άλλου σχεδίου για την συγκεκριμένη περιοχή. Δεν χρειάζεται να πούμε όχι στις εξωθεσμικές μεθοδεύσεις όταν έχουμε πει ναι στην προοπτική που αναδύεται μέσα από το σχέδιο της Ρωμανίας. Όταν δείξεις το σέβας που απαιτεί το ομηρικό τοπίο των Πετρωτών δεν χρειάζεται να επιχειρηματολογήσεις γιατί αρνείσαι να συναινέσεις στον βιασμό του.

Καραΐσκος Κώστας,

«Νόστος» (Νο 2, Σεπτέμβριος 2005)

τοῦ Ν.Δαπέργολα, Διδάκτορα Βυζαντ. Ἱστορίας ΑΠΘ

 Στὸ προηγούµενο φῦλλο µας (14/9/2005) ὁ κ. Π. Χριστοδούλου προέβη σὲ κάποιες ἐνδιαφέρουσες ἐπισηµάνσεις σὲ σχέση µέ τὴν νέα ἀπόπειρα τῶν Βουλγάρων νὰ οἰκειοποιηθοῦν τὸν ἀρχαῖο θρακικὸ πολιτισµό. Ἐπειδὴ ὅµως αὐτὸ τὸ ἐπιστηµονικὸ ἀτόπηµα δὲν εἶναι οὔτε τὸ µόνο, ἀλλὰ οὔτε ἴσως κἄν τὸ πιὸ σηµαντικό, δὲν θὰ ἐστερεῖτο, πιστεύω, σηµασίας νὰ ἐπιχειρήσουµε σήµερα µία διεύρυνση τοῦ θέµατος, ὥστε νὰ διαφωτίσουµε τοὺς ἀναγνῶστες µας πάνω στὴ γενικότερη προσπάθεια παραχάραξης τῆς Ἱστορίας ἐκ µέρους τῶν γειτόνων µας, προσπάθεια ποὺ στὴν πραγµατικότητα εἶναι πολὺ παλιὰ καὶ ἐξαιρετικὰ ἐπεισοδιακή.

Νοµίζω κατ’ ἀρχὰς ὅτι ὀφείλουµε νὰ ξεκαθαρίσουµε ὁρισµένα πράγµατα γιὰ τὴν ἔναρξη τῆς βουλγαρικῆς Ἱστορίας καὶ γιὰ τὶς συνθῆκες ὑπὸ τὶς ὁποῖες ἔλαβε χώρα ἡ βουλγαρικὴ ἐθνογένεση. Οἱ Βούλγαροι ἦταν ἀσιατικὸς λαός, ποὺ τὸν συναντοῦµε γιὰ πρώτη φορά στὶς ἱστορικὲς πηγὲς περὶ τὸν 6ο αἰ. Μετὰ τὴ διάσπαση τοῦ κράτους τους (στὰ δυτικά τῆς Κασπίας), µία ὁµάδα ἀπὸ αὐτοὺς µέ ἀρχηγὸ τὸν Ἀσπαροὺχ ἔφτασε στὰ Βαλκάνια καὶ ἐγκαταστάθηκε ἀρχικὰ στὸ δέλτα τοῦ Δούναβη. Ὕστερα ἀπὸ τὴν ἀποτυχηµένη ἀπόπειρα τοῦ αὐτοκράτορα Κωνσταντίνου Δ΄ νὰ τοὺς διαλύσει (680), πέρασαν πλέον τὸν Δούναβη καὶ ἐγκαταστάθηκαν µόνιµα στὴν περιοχή, ὑποτάσσοντας τὰ σλαβικὰ φῦλα ποὺ κατοικοῦσαν ἐκεῖ ἤδη ἀπὸ τὰ τέλη τοῦ 6ου αἰ. Ἔτσι ἱδρύθηκε τὸ πρῶτο βουλγαρικὸ κράτος, στὸ ὁποῖο οἱ Βούλγαροι (ποὺ τοὺς ὀνοµάζουµε καὶ Πρωτοβουλγάρους) ἦταν στὴν πραγµατικότητα µία µικρὴ µειονότητα, ἐνῶ ὁ κύριος ὄγκος τοῦ πληθυσµοῦ ἦταν σλαβικός.

Ἡ κατάσταση αὐτὴ παρέµεινε ἀναλλοίωτη ὡς τὰ µέσα τοῦ 9ου αἰ., µέ τοὺς Βουλγάρους νὰ παραµένουν µία κλειστή καὶ ἀποκοµµένη ἄρχουσα τάξη σ’ αὐτὸ τὸ κατὰ βάση σλαβικὸ κράτος, γεγονὸς ποὺ τοὺς ἐπέτρεψε νὰ µήν ἀφοµοιωθοῦν ἀπὸ τοὺς πολυπληθέστερους ὑποτελεῖς τους. Στὴ συνέχεια ὅµως τὰ πράγµατα ἐξελίχτηκαν διαφορετικά. Ἡ ἀπόφαση τοῦ τσάρου Βόγορι νὰ ἐπιζητήσει τὴν ἰσχυροποίηση τοῦ κράτους του µέσω τῆς θρησκευτικῆς καὶ γλωσσικῆς του ἑνοποίησης, ὁδήγησε ἀρχικὰ στὸν ἐκχριστιανισµὸ τῆς χώρας (ἐπισήµως τὸ 864), ἀλλὰ καὶ στὴν υἱοθέτηση ἀργότερα τοῦ σλαβικοῦ ἀλφαβήτου (ποὺ εἶχε ἐπινοήσει ὁ Ἅγιος Κύριλλος). Ἔτσι τὸ βουλγαρικὸ κράτος ἀπέκτησε ἑνιαία γιὰ ὅλους θρησκεία καὶ ἑνιαία ἐπίσηµη γλῶσσα, ποὺ γιὰ πρώτη φορά διέθετε καὶ τὸ ἀπαραίτητο προσὸν τῆς γραπτῆς ἔκφρασης (ὑπενθυµίζω ὅτι τόσο ἡ σλαβική, ὅσο καὶ ἡ ἀσιατικῆς προέλευσης βουλγαρικὴ ἦταν µόνο προφορικὲς γλῶσσες καὶ γι’ αὐτὸ ἡ βουλγαρικὴ πολιτικὴ ἡγεσία ἀναγκαζόταν ἕως τότε νὰ χρησιµοποιεῖ ὡς ἐπίσηµη γλῶσσα τὴν ἑλληνική, στὴν ὁποία εἶναι γραµµένες ὅλες οἱ λεγόµενες πρωτοβουλγαρικὲς ἐπιγραφὲς µέχρι τὸν 10ο αἰ.). Ἔτσι τέθηκαν οἱ προϋποθέσεις τῆς ἰσοπέδωσης τῶν διαφορῶν µεταξὺ τῶν πολυπληθῶν Σλάβων ὑπηκόων καὶ τῶν ὀλιγάριθµων Βουλγάρων ἡγετῶν τους, γεγονὸς ποὺ µοιραῖα πλέον ὁδήγησε στὴ σταδιακὴ ἀφοµοίωση τῶν δεύτερων ἀπὸ τοὺς πρώτους (1). Μέχρι τὰ τέλη τοῦ 10ου αἰ., ἡ ἐξέλιξη αὐτὴ εἶχε συντελεστεῖ καὶ τὰ µόνα ποὺ ἀπέµειναν ὡς ἀνάµνηση τῆς ὕπαρξης τῶν παλαιῶν Βουλγάρων ἦταν ἡ ἐθνωνυµία καὶ κάποια ἐλάχιστα ἀκόµη γλωσσικὰ ὑπολείµµατα, κυρίως ἀνθρωπωνύµια ἢ ὀνόµατα πολιτικῶν ἀξιωµάτων. Ἔτσι παρουσιάζεται τὸ ἐνδιαφέρον φαινόµενο ὑπὸ τὸν ὅρο «Βούλγαροι» νὰ ἐννοοῦνται στὴν πραγµατικότητα δυὸ διαφορετικὰ πράγµατα: α) γιὰ τὴν περίοδο 7ου – 10ου περίπου αἰ. ἕνα ἀσιατικῆς προέλευσης φῦλο ποὺ κατέκτησε τὰ σλαβικὰ ἔθνη τῆς περιοχῆς καὶ β) ἐφεξῆς ἕνας λαὸς ποὺ εἶναι πλέον σλαβικός (2).

Τώρα τὸ πῶς µετὰ ἀπ’ ὅλα αὐτά, ποὺ πραγµατικὰ ἀποτελοῦν κοινὸ τόπο γιὰ τὴν διεθνή ἐπιστηµονικὴ κοινότητα, µᾶς προκύπτουν οἱ Θρᾶκες ὡς ἀπώτατοι πρόγονοι τῶν σηµερινῶν Βουλγάρων, εἶναι ἄξιον ὄχι ἁπλῶς ἀπορίας, ἀλλὰ καὶ θυµηδίας. Γιὰ νὰ ἀνταπεξέλθουν τὸν προφανή σκόπελο, οἱ λιγότερο …προπετεῖς Βούλγαροι ἱστορικοὶ δὲν ἀρνήθηκαν ἀσφαλῶς ὅσα προαναφέραµε, τόνισαν ὡστόσο ὅτι στὴ βουλγαρικὴ ἐθνοσύσταση δὲν συµµετεῖχε µόνο τὸ ἐπείσακτο στὰ Βαλκάνια σλαβοβουλγαρικό, ἀλλὰ ἐξίσου καὶ τὸ πολυπληθὲς ντόπιο στοιχεῖο, ποὺ τὸ ἀποκάλεσαν θρακικό. Καὶ αὐτὴ ἡ θεωρία ὅµως, πέραν τοῦ ὅτι ποτὲ δὲν µπόρεσε νὰ στηριχθεῖ µέ στοιχειώδη ἐπάρκεια στὶς µαρτυρίες τῶν ἱστορικῶν καὶ ἀρχαιολογικῶν πηγῶν, εἶναι φανερὸ ὅτι µοιάζει καὶ βάσει τῆς ἁπλῆς λογικῆς ἀπίθανη. Τὸ νὰ µιλᾶµε κατ’ ἀρχὰς γιὰ συµπαγεῖς πληθυσµοὺς ποὺ ζοῦσαν τὸν 6ο αἰ. νότια τοῦ Δούναβη καὶ ἦταν ἀπόγονοι τῶν ἀρχαίων Θρακῶν (ἐνῶ εἶναι γνωστὲς καὶ οἱ ἔντονες πληθυσµιακὲς καὶ ἐθνολογικὲς ἀνακατατάξεις ποὺ συντελοῦνταν ἀπὸ αἰῶνες στὴ ΒΔ Βαλκανική, ἀλλὰ καὶ ἡ µεγάλη δηµογραφικὴ ἀραίωση ἐξαιτίας τῶν ἀλλεπάλληλων βαρβαρικῶν ἐπιδροµῶν τῆς ὕστερης ρωµαϊκῆς καὶ τῆς πρώιµης βυζαντινῆς περιόδου) εἶναι σχεδὸν τόσο ἀνόητο, ὅσο καὶ τὸ νὰ ἀναζητοῦµε στὴ σηµερινὴ Σπάρτη ἀπευθείας ἀπογόνους τοῦ …Παυσανία. Ἀκόµη ὅµως καὶ ἂν ὑπῆρχαν τέτοιοι µαζικοὶ πληθυσµοί, δὲν ἔχουµε κανένα λόγο νὰ δεχθοῦµε ὅτι δὲν ἔπραξαν τὸ ἴδιο ποὺ ἔχει χιλιάδες φορὲς ἀποδειχθεῖ ἀπὸ τὴν Ἱστορία ὅτι συµβαίνει σὲ παρόµοιες περιπτώσεις ξένης εἰσβολῆς: νὰ ἐγκαταλείψουν δηλαδὴ τὴν περιοχή, ἀναζητώντας ἀσφαλέστερους τόπους ἐγκατάστασης. Ὅσοι πάλι δὲν πρόλαβαν νὰ φύγουν, εἶναι βέβαιο ὅτι ἐγκλωβίστηκαν σὲ µία κατάσταση ὄχι ἀκριβῶς εἰδυλλιακή, ἀπὸ τὴν ὁποία ἦταν δύσκολο νὰ ἐπιζήσουν – δεδοµένου ὅτι ἐδῶ δὲν µιλᾶµε κἄν γιὰ ἕναν ὀργανωµένο κατακτητή, ἀλλὰ γιὰ ἕνα συνονθύλευµα ἀνεξάρτητων µεταξὺ τους σλαβικῶν φυλῶν, ποὺ πέρασαν τὸν Δούναβη ἐκµεταλλευόµενες τὴν προσωρινὴ κατάρρευση τοῦ βυζαντινοῦ συνόρου καὶ ἔστησαν γιὰ ἀρκετὲς δεκαετίες στὴν περιοχὴ ἕνα σκηνικὸ ἀπόλυτης ἀναρχίας (εἶναι ἐνδεικτικὸ ὅτι ἡ πρώτη σοβαρὴ στρατιωτικὴ ἀπόπειρα τοῦ κλυδωνιζόµενου τότε βυζαντινοῦ κράτους νὰ τοὺς ὑποτάξει, µαρτυρεῖται ἀπὸ τὶς πηγὲς πολὺ ἀργότερα – µόλις τὸ 658). Ὅλα αὐτὰ βεβαίως δὲν σηµαίνουν ὅτι ἔχουµε τὸ δικαίωµα νὰ φτάσουµε στὸ ἄλλο ἄκρο καὶ νὰ ἀρνηθοῦµε τὴν ὕπαρξη κάποιων πληθυσµιακῶν ὁµάδων, ποὺ νὰ ἐπιβίωσαν καὶ τελικὰ νὰ συγχωνεύτηκαν µέσα στὸ πολυπληθὲς σλαβικὸ στοιχεῖο. Τὸ νὰ ἀναζητοῦµε ὅµως στὰ καθηµαγµένα Βαλκάνια τοῦ 6ου καὶ 7ου αἰ. συµπαγεῖς πληθυσµοὺς καὶ µάλιστα θρακικοὺς (µέ τὴν ἀρχαία ἔννοια τοῦ ὅρου), ὅπως ἐν πολλοῖς ὑπερθεµατίζει ἡ σύγχρονη βουλγαρικὴ ἱστοριογραφία, ποὺ νὰ παρέµειναν ἀλώβητοι ἀπὸ τὴ σλαβικὴ λαίλαπα καὶ τελικὰ µάλιστα νὰ συνέβαλαν ἐξίσου µέ τοὺς Σλάβους (ἀπὸ ἐθνολογικῆς καὶ πολιτισµικῆς ἀπόψεως) στὴ βουλγαρικὴ ἐθνογένεση, εἶναι ὁλοφάνερα κάτι ποὺ δὲν ἔχει σχέση µἒ τὴν ἱστορικὴ ἔρευνα, ἀλλὰ µὄνο στὸν χῶρο τῆς προπαγάνδας µπορεῖ νὰ ἀναχθεῖ. Εἰλικρινὰ ἔχω τὴν ἐντύπωση – καὶ ἂς µοῦ συγχωρεθεῖ ὁ …αἱρετικὸς ἀστεϊσµὸς – ὅτι πιὸ πολὺ δικαιοῦνται οἱ Τοῦρκοι νὰ ἐπικαλοῦνται ὡς µακρινούς τους προγόνους τους …Ἴωνες, µέ δεδοµένα ἀφ’ ἑνὸς τὰ πολυάριθµα πολιτισµικά στοιχεῖα ποὺ ἔλαβαν ἀπὸ τὸν µεσαιωνικὸ Ἑλληνισµὸ οἱ Σελτζοῦκοι καὶ ἀργότερα οἱ Ὀθωµανοὶ καὶ ἀφ’ ἑτέρου τοὺς µαζικοὺς ἑλληνικοὺς πληθυσµοὺς ποὺ ἐξισλαµίστηκαν βιαίως ἢ ἑκουσίως καὶ σταδιακὰ ἀναµίχθηκαν µέ τοὺς τουρκικοὺς (σὲ ἀρκετὲς ἑκατοντάδες χιλιάδες τοὺς ἀνάγουν οἱ βυζαντινὲς πηγὲς µόνο στὴ Μικρασία καὶ µόνο γιὰ τὸν 14ο αἰ.), παρὰ τοὺς Θρᾶκες ὡς δικούς τους προγόνους οἱ Βούλγαροι.

Ὅπως προανέφερα ὅµως, αὐτὴ ἡ προσπάθεια τῶν Βουλγάρων καὶ ἡ µέσῳ αὐτῆς ἀπόπειρα νὰ ἀναζητήσουν ἱστορικὸ «ἔρεισµα» στὴν περιοχὴ πολὺ ἀρχαιότερο καὶ πολὺ µεγαλύτερο σὲ σηµασία ἀπ’ ὅσο στὴν πραγµατικότητα τοὺς ἀναλογεῖ, δὲν εἶναι τὸ µοναδικὸ ἐπιστηµονικὸ ἀτόπηµα τῶν βορείων γειτόνων µας. Ὑπῆρξαν καὶ πολλὰ ἄλλα, τὰ ὁποῖα µάλιστα µᾶς ἀφοροῦν µέ ἀκόµη πιὸ ἄµεσο τρόπο, καθὼς χρησιµοποιήθηκαν συχνὰ κατὰ τὸ παρελθὸν γιὰ τὴ στήριξη τῶν πολιτικῶν ἐπιδιώξεων τοῦ βουλγαρικοῦ ἐθνικισµοῦ, σὲ βάρος – ἐννοεῖται – τῶν ἴδιων τῶν ἐθνικῶν µας δικαίων.

Β΄

1. Συνέβη δηλαδή κι ἐδῶ ὅ,τι καί στήν ἐθνοσύσταση τῶν Ρώσων (ἐπίσης µετά τόν 9ο αἰ.) µέ τήν – γιά τούς ἴδιους περίπου λόγους – σταδιακή ἀφοµοίωση τῶν ὀλιγάριθµων Σκανδιναβῶν Ρώς ἀπό τά ὑποτελῆ τους σλαβικά πλήθη στήν περιοχή τοῦ Κιέβου.

2. Αὐτός εἶναι καί ὁ λόγος τῆς χρήσης τοῦ ὅρου «Πρωτοβούλγαροι»: ὁ ὅρος δέν ὑφίσταται βεβαίως στήν ἱστορική πραγµατικότητα, ἀλλά ἀποτελεῖ ἁπλῶς ἐπιστηµονικό νεολογισµό (ὅπως δηλαδή καί ὁ ὅρος «Βυζαντινή Αὐτοκρατορία») καί ἐξυπηρετεῖ µία καθαρή µεθοδολογική σκοπιµότητα, τήν ἀνάγκη δηλαδή διάκρισης τῶν πρώτων ἀπό τούς δεύτερους.

Μὲ τὴν ἵδρυση ὅµως τοῦ σύγχρονου βουλγαρικοῦ κράτους (1878) καὶ τὴν περαιτέρω ἐνεργοποίηση τοῦ βουλγαρικοῦ ἐθνικισµοῦ, ὁ κίνδυνος ἀναβίωσε. Μακεδονία καὶ Θράκη τέθηκαν καὶ πάλι στὸ ἐπίκεντρο τῶν βουλγαρικῶν ἐπιδιώξεων, οἱ ὁποῖες µάλιστα, ὡς γνωστόν, ἔφτασαν κάποιες φορὲς µία ἀνάσα ἀπὸ τὴν ὑλοποίησή τους (προσωρινὴ κατοχὴ τῆς Μακεδονίας καὶ τῆς Θράκης µέ τὴ Συνθήκη τοῦ Ἁγίου Στεφάνου τὸ 1878, κατάκτηση τῆς Ἀνατ. Μακεδονίας καὶ τῆς Θράκης τὸ 1912, κατοχὴ τῶν ἴδιων περιοχῶν κατὰ τὴν περίοδο 1941-44). Τὸ πράγµα βεβαίως τελικὰ κάπου πάντα σκόνταφτε καὶ οἱ ἐλπίδες γιὰ τὴ µόνιµη προσάρτηση αὐτῶν τῶν ἐδαφῶν παρέµεναν ἀπατηλές, αὐτὸ ὅµως κάθε ἄλλο παρὰ ἀποθάρρυνε τὶς βουλγαρικὲς φιλοδοξίες. Οἱ Βούλγαροι ἐκτίµησαν – πολὺ σωστὰ ἀπὸ τὴν πλευρά τους – ὅτι γιὰ νὰ µπορέσουν νὰ διεκδικήσουν αὐτὲς τὶς περιοχές, ἔπρεπε νὰ ἐµφανίσουν ἱστορικὰ δικαιώµατα ἐπ’ αὐτῶν, τὰ ὁποῖα στὴ συνέχεια θὰ προπαγάνδιζαν στὰ διεθνῆ φόρα. Ὁ ἕνας δρόµος ποὺ ἀκολουθήθηκε πρὸς τὴν κατεύθυνση αὐτὴ ἦταν τῶν πολιτικοστρατιωτικῶν µέτρων (π.χ. ἡ δραστηριότητα τῆς ΕΜΕΟ καὶ τῶν ἄλλων κοµιτάτων κατὰ τὴν περίοδο 1893-1908 γιὰ τὸν ἐκβουλγαρισµὸ τῆς ἐθνικῆς συνείδησης τῶν ἑλληνικῶν µακεδονικῶν πληθυσµῶν ἢ ἡ µεταφορὰ Βουλγάρων ἐποίκων κατὰ τὴ ναζιστικὴ κατοχὴ στὴ Μακεδονία καὶ τὴ Θράκη µέ στόχο τὴν ἀλλοίωση τοῦ ἐθνολογικοῦ χάρτη τῆς περιοχῆς). Ὅσο γιὰ τὸν ἄλλο δρόµο, αὐτὸς βεβαίως ἦταν τῆς ἱστορικῆς ἐπιστήµης.

Στὰ πλαίσια αὐτῆς τῆς προσπάθειας, οἱ Βούλγαροι ἱστορικοὶ ὑπῆρξαν παλαιότερα ὑπέρµαχοι τόσο τῆς θεωρίας τοῦ Φαλµεράγιερ, ὅσο καὶ ἀργότερα τῶν νεότερων, µετριοπαθέστερων ἐκδοχῶν της (ποὺ δυστυχῶς ἀκόµη καὶ σήµερα ἐξακολουθοῦν νὰ ἔχουν ἀρκετὰ µεγάλη διάδοση στὴν δυτικὴ ἱστορικὴ ἔρευνα). Τὶς θεωρίες αὐτὲς µάλιστα τὶς διέστρεψαν ἀκόµη περισσότερο, κάνοντας λόγο γιὰ ἔντονη µετὰ τὸν 6ο αἰ. ὄχι ἁπλῶς σλαβικὴ παρουσία στὴν Ἑλλάδα, ἀλλὰ ἀκριβέστερα βουλγαρικὴ (µέ κύριο ἐπιχείρηµα τὸν συσχετισµὸ τῆς βουλγαρικῆς γλώσσας µέ τοὺς γλωσσολογικοὺς τύπους τῶν ἀρχαιότερων σλαβικῶν τοπωνυµίων τοῦ ἑλλαδικοῦ χώρου). Τόσο ἔντονη ἦταν µάλιστα – κατὰ τοὺς ἰσχυρισµοὺς τους – αὐτὴ ἡ παρουσία, ὥστε ἀπέκοψε οὐσιαστικὰ ἐπὶ τρεῖς τουλάχιστον αἰῶνες τὴ Μακεδονία ἀπὸ τὸν βυζαντινὸ ἔλεγχο καὶ διευκόλυνε καὶ τὴν ἐπίσηµη γιὰ κάποιο διάστηµα (ἀρχὲς 10ου αἰ.) προσάρτησή της στὸ βουλγαρικὸ κράτος. Ἡ µόνη περιοχὴ ποὺ τελικὰ δὲν χάθηκε ποτὲ γιὰ τὴ Βυζαντινὴ Αὐτοκρατορία ἦταν – κατ’αὐτούς – ἡ περιφέρεια τῆς Θεσσαλονίκης, ποὺ διατήρησε καὶ διὰ τῆς θαλασσίας ὁδοῦ τὴν ἐπικοινωνία της µέ τὴν Κωνσταντινούπολη (2).

Ὅλες αὐτὲς οἱ ἀπόψεις ὅµως ἀποτελοῦν κλασσικὰ παραδείγµατα εἴτε λανθασµένης ἑρµηνείας τῶν ἱστορικῶν πηγῶν, εἴτε καὶ ἐσκεµµένης παραχάραξής τους. Γιὰ τὶς µέν θεωρίες ὁλικοῦ ἢ µερικότερου ἐκσλαβισµοῦ τῆς Ἑλλάδος, µποροῦµε νὰ ποῦµε σήµερα ὅτι ἔχουν πλέον καταρρεύσει (ἐξέλιξη στὴν ὁποία καὶ ὁ ὑποφαινόµενος εἶχε τὴν ἐξαιρετικὴ τιµὴ νὰ συµβάλει), καθὼς ἀπὸ τὸν ἐξονυχιστικὸ ἔλεγχο ὅλων τῶν βυζαντινῶν πηγῶν ποὺ διασώζουν σχετικὲς ἱστορικές, ἀρχαιολογικὲς καὶ τοπωνυµικὲς µαρτυρίες, ἐπισυνάγεται βεβαίως ὅτι πράγµατι σηµειώθηκαν κατὰ τὸν 7ο αἰ. σλαβικὲς ἐγκαταστάσεις στὸν ἑλλαδικὸ χῶρο, ποὺ ὅµως περιορίζονταν σὲ ἐλάχιστες ἐπιµέρους περιοχές, ὅπως τὴ Ν.Α. Πελοπόννησο, τὴ Μαγνησία, τὸ Βέρµιο καὶ τὴν περιοχὴ τοῦ κάτω ροῦ τοῦ Στρυµόνα. Αὐτὲς οἱ ἐγκαταστάσεις, οἱ λεγόµενες Σκλαβηνίες, ἔµοιαζαν µέ νησίδες ἀνάµεσα στοὺς πολυπληθέστερους ἑλληνικοὺς πληθυσµοὺς (ποὺ οὐδέποτε ἐκδιώχτηκαν ἢ ἐγκατέλειψαν τὴν ἑλλαδικὴ ἐνδοχώρα, ὅπως λανθασµένα πιστευόταν παλαιότερα), πράγµα ποὺ πιστοποιεῖ καὶ ὁ σχετικὰ γρήγορος γλωσσικός τους ἐξελληνισµός, µετὰ ἀπὸ µία φυσιολογικὴ βεβαίως πρώτη περίοδο ἀποµόνωσης (3). Ὅσο δὲ γιὰ τὴν ἐπιµέρους θεωρία τῶν Βουλγάρων ὅτι αὐτὲς οἱ ἐγκαταστάσεις ἦταν βουλγαρικές, αὐτὴ εἶναι ὄχι ἁπλῶς ἀβάσιµη, ἀλλὰ καὶ ἐξωφρενική. Βεβαίως τὸ βασικὸ ἐπιχείρηµα ποὺ ἐπιστράτευσαν, δὲν εἶναι τυπικὰ λανθασµένο, καθὼς πράγµατι ὑπάρχει ὁµοιότητα τῆς βουλγαρικῆς µέ τὰ παλαιότερα σλαβικὰ τοπωνύµια τῆς Ἑλλάδας, στὴν πραγµατικότητα ὅµως πρόκειται γιὰ καθαρὴ σοφιστεία. Τὰ τοπωνύµια αὐτὰ χρονολογοῦνται τὸν 7ο-8ο αἰ., σὲ µιά ἐποχὴ δηλαδὴ ποὺ οἱ Σλάβοι τῶν Βαλκανίων µιλοῦσαν τὴν ἑνιαία ὥς τότε νοτιοσλαβική, ἐνῶ οἱ ἐπιµέρους ἐθνικὲς σλαβικὲς γλῶσσες δὲν εἶχαν ἀκόµη προκύψει (αὐτὲς προῆλθαν ἀπὸ τὴ νοτιοσλαβική, διαµορφούµενες σταδιακὰ µετὰ τὸν 8ο αἰ.). Ἄρα οἱ γλωσσολογικοὶ τῦποι τῶν τοπωνυµίων προέρχονται στὴν πραγµατικότητα ἀπὸ τὴ νοτιοσλαβικὴ. Ἀπὸ κεῖ καὶ πέρα εἶναι φυσικὸ νὰ θυµίζουν καὶ τὴ βουλγαρική, ἀπὸ τὴ στιγµὴ ποὺ καὶ ἡ τελευταία ὑπῆρξε ἄµεσο προϊὸν αὐτῆς τῆς ἑνιαίας γλώσσας. Πρόκειται, ὅπως εὔκολα παρατηροῦµε, γιὰ ἕνα ἐντελῶς αὐθαίρετο πρωθύστερο, ποὺ «ἐντοπίζει» βουλγαρικὰ γλωσσικὰ φαινόµενα πολὺ πρὶν ἀρχίσει νὰ διαµορφώνεται ἡ βουλγαρικὴ γλῶσσα καὶ «τοποθετεῖ» Βουλγάρους στὴ Μακεδονία δυὸ τουλάχιστον αἰῶνες πρὶν ἀρχίσει κἄν νὰ συντελεῖται ἡ βουλγαρικὴ ἐθνογένεση.

(1) Εἶναι γνωστὲς οἱ ἐπεκτατικὲς τάσεις πρὸς τὰ θρακικὰ καὶ µακεδονικὰ ἐδάφη ποὺ συχνὰ ἐπέδειξαν οἱ Πρωτοβούλγαροι, τόσο πρὶν ἀπὸ τὸν ἐκχριστιανισµὸ τους (864), ὅσο καὶ στὴ συνέχεια, µέ κορυφαία βεβαίως τὴν περίπτωση τοῦ τσάρου Συµεών (893-927), ὁ ὁποῖος µάλιστα ἦταν τόσο φιλόδοξος, ποὺ ὀνόµαζε τὸν ἑαυτὸ τοῦ «αὐτοκράτορα Βουλγάρων καὶ Ρωµαίων» καὶ εἶχε ὡς ἀπώτατο στόχο νὰ καταλάβει τὴν Κωνσταντινούπολη καὶ νὰ καταστήσει τὸ κράτος του διάδοχο τοῦ βυζαντινοῦ.

 Γ΄

Ἐπισηµάναµε ἤδη βεβαίως καὶ τοὺς λόγους γιὰ τοὺς ὁποίους δὲν µποροῦµε νὰ µιλᾶµε γιὰ ἰδιαιτέρως µαζικὲς σλαβικὲς ἐγκαταστάσεις στὸν ἑλλαδικὸ χῶρο κατὰ τὸν 7ο-9ο αἰώνα, ἀλλὰ καὶ τὸ πόσο ἐξωπραγµατικὰ ἦταν τὰ ἐπιπλέον ἐπιχειρήµατα κάποιων Βουλγάρων ἱστορικῶν στὴν προσπάθειά τους αὐτὲς τὶς ἐγκαταστάσεις νὰ τὶς παρουσιάσουν ὡς (ἐπὶ τὸ εἰδικότερον) βουλγαρικές. Καὶ γιὰ τὸν περαιτέρω ἰσχυρισµὸ τους ὡστόσο ὅτι ἕνα µεγάλο τµῆµα τῆς Μακεδονίας βρέθηκε ὑπὸ τὴν ἐπίσηµη βουλγαρικὴ κατοχὴ τὴν ἐποχὴ τοῦ τσάρου Συµεών, πρέπει νὰ ποῦµε ὅτι εἶναι ἐξαιρετικὰ προβληµατικός. Τὰ ἐπιχειρήµατα ποὺ ἐπιστρατεύτηκαν γιὰ νὰ στηρίξουν αὐτὴν τὴν τελευταία ἄποψη ἦταν ἕνας «ὅρος Ρωµαίων καὶ Βουλγάρων», µία λίθινη δηλαδὴ συνοριακὴ ἐπιγραφὴ τῶν ἀρχῶν τοῦ 10ου αἰ., πού βρέθηκε τὸ 1898 20 χιλιόµετρα βόρεια τῆς Θεσσαλονίκης, καὶ δευτερευόντως ἡ λεγόµενη πρωτοβουλγαρικὴ ἐπιγραφὴ τοῦ Direkler, ποὺ ἐντοπίστηκε στοὺς Φιλίππους καὶ ὑποτίθεται ὅτι ἀποδεικνύει βουλγαρικὴ ἐπιδροµικὴ δραστηριότητα στὴν Ἀνατολικὴ Μακεδονία κατὰ τὸν 9ο µ.Χ. αἰώνα.

Ὅλη αὐτὴ ἡ ἱστορία ὅµως καλύπτεται στὴν πραγµατικότητα ἀπὸ τὴν ἀχλὺ τοῦ µυστηρίου: Βεβαίως καὶ τὰ δυὸ αὐτὰ εὑρήµατα ἐκ πρώτης ὄψεως φαίνονται σοβαρά, εἶναι ὅµως κατὰ παράδοξο τρόπο ἐντελῶς µεµονωµένα, καθὼς ὅλα τὰ ἄλλα ἱστορικὰ καὶ ἀρχαιολογικὰ δεδοµένα ποὺ διαθέτουµε ὄχι µόνο δὲν ἐπιβεβαιώνουν, ἀλλὰ καὶ ἐνίοτε ἀντικρούουν τόσο τὴν ὕπαρξη βουλγαρικῶν ἐπιδροµῶν σὲ µακεδονικὰ ἐδάφη κατὰ τὸν 9ο αἰώνα, ὅσο καὶ τὴ µετέπειτα προσωρινὴ προσάρτησή τους στὸ κράτος τοῦ Συµεών. Πολὺ σηµαντικὸ ὅµως εἶναι καὶ τὸ ὅτι ποτὲ δὲν ἀποδείχτηκε πὼς οἱ δυὸ ἐπιγραφὲς λαξεύτηκαν ἐξ ἀρχῆς στὸν τόπο ἀνεύρεσής τους (in situ) καὶ πὼς δὲν µεταφέρθηκαν ἐκεῖ ἀργότερα ἀπὸ ἀλλοῦ, ἐνῶ εἰδικὰ γιὰ τὴν ἐπιγραφὴ τῶν Φιλίππων, ὅπως ἔδειξε ἐµπεριστατωµένα ὁ ἀείµνηστος κορυφαῖος βυζαντινολόγος Ι. Καραγιαννόπουλος, τὰ ὑπάρχοντα δεδοµένα µοιάζουν νὰ ὁδηγοῦν πολὺ περισσότερο στὴ δεύτερη ἐκδοχή. Σχεδὸν ἱστορικὴ ἔχει µείνει ἄλλωστε καὶ µία φράση τοῦ ἴδιου µελετητῆ, ποὺ ἀντιπαρατιθέµενος κάποτε µὲ Βούλγαρους συναδέλφους του ἐπὶ τοῦ θέµατος αὐτοῦ (κατὰ τὴ διάρκεια διεθνοῦς συνεδρίου), εἶχε παρατηρήσει εἰρωνικὰ ὅτι «οἱ Βούλγαροι µᾶλλον δὲν πῆγαν στὴν Ἀνατολικὴ Μακεδονία τὸν 9ο αἰώνα, πῆγε ὅµως σίγουρα 11 αἰῶνες ἀργότερα ὁ Besevliev» – ἀναφερόµενος βεβαίως µὲ πολὺ νόηµα στὴν περίπτωση τοῦ γνωστοῦ Βούλγαρου βυζαντινολόγου (ἐκ τῶν βασικῶν µελετητῶν τῆς ἐπιγραφῆς τοῦ Direkler), ποὺ εἶχε ἐπισκεφθεῖ πολλὲς φορὲς αὐτὰ τὰ µέρη τὶς δεκαετίες τοῦ ’20 καὶ τοῦ ’30, ἀλλὰ καὶ κατὰ τὴν περίοδο 1941-44 (ὡς ἀξιωµατικὸς µάλιστα τῶν βουλγαρικῶν στρατευµάτων Κατοχῆς). Τίποτε ἀσφαλῶς δὲν ἔχει ἐπίσηµα ἀποδειχθεῖ (καὶ προφανῶς δὲν θὰ ἀποδειχθεῖ ποτέ), ἡ φύση ὅµως τῶν ἐνδείξεων ἀφ’ ἑνὸς καὶ ἡ εὐρύτερη γνώση µας τῆς πάσῃ θυσία καὶ παντὶ µέτρῳ παλαιότερης προσπάθειας τῶν Βουλγάρων νὰ ἐγείρουν διεκδικήσεις ἐπὶ τοῦ µακεδονικοῦ χώρου ἀφ’ ἑτέρου, πιστοποιοῦν τουλάχιστον ὅτι ἕνας ἐνδεχόµενος ἰσχυρισµός µας πὼς οἱ Βούλγαροι (ἀπὸ τὰ τέλη τοῦ 19ου αἰ. καὶ ὅποτε βρῆκαν τὴν εὐκαιρία) δὲν µετέφεραν πρὸς νότον µόνο πληθυσµούς, ἀλλὰ καί… πέτρες, εἶναι, ἂν µὴ τί ἄλλο, κάτι πολὺ πιὸ λογικοφανὲς ἀπὸ µία ἁπλὴ θεωρία συνωµοσίας.

Ὁλοκληρώνοντας κάπου ἐδῶ τὸ συνοπτικό µας ἀφιέρωµα στὶς βουλγαρικὲς ἱστορικὲς παραχαράξεις, πρέπει νὰ διευκρινίσουµε ὅτι αὐτὸ περιέλαβε τὰ κυριότερα ἐπιστηµονικὰ ἀτοπήµατα τῶν βορείων γειτόνων µας, ἀλλὰ ταυτόχρονα καὶ τὰ πλέον «ἀξιοπρεπῆ» – ἐκεῖνα δηλαδὴ ποὺ ἡ αὐθαιρεσία τους δὲν εἶναι ἴσως ἔκδηλη γιὰ ἕνα κοινὸ µάτι καὶ ἡ κατάρριψή τους ὀφείλει συνεπῶς νὰ γίνει µὲ ἐπιστηµονικὸ ἀντίλογο. Ὑπάρχουν ἐννοεῖται καὶ πολλὲς ἀκόµη παραχαράξεις, τὶς ὁποῖες µοιραῖα δὲν µνηµονεύσαµε ἐδῶ, γιατί ἀφοροῦν εἴτε ἥσσονος σηµασίας ζητήµατα (π.χ. κάποιες διχογνωµίες γιὰ τὸ ἕως ποῦ ἔφταναν κατὰ καιροὺς τὰ δυτικὰ σύνορα τοῦ πρωτοβουλγαρικοῦ κράτους), εἴτε ἰσχυρισµοὺς ποὺ εἶναι ὀφθαλµοφανῶς πέραν τοῦ ὁρίου τοῦ γελοίου, ὅπως λ.χ. ἡ… βουλγαρικὴ καταγωγὴ τῶν Ἁγίων Κυρίλλου καὶ Μεθοδίου, καὶ δὲν ἀντέχουν σὲ ὁποιαδήποτε κριτική. Αὐτὸ συνεπῶς ποὺ θὰ πρέπει ἰδιαίτερα νὰ µᾶς προβληµατίζει δὲν εἶναι ἀσφαλῶς ὅλες αὐτὲς οἱ παραχαράξεις καθ’ αὐτές: ἀπέναντί τους µπορεῖ κανεὶς νὰ καγχάσει ἢ καὶ νὰ ἐξοργιστεῖ, ἀλλὰ ἀπὸ ἐπιστηµονικῆς ἀπόψεως δὲν ἔχει κανένα λόγο γιὰ νὰ ἀνησυχήσει. Ἐκεῖνο ὅµως ποὺ εἶναι πραγµατικὰ ἀνησυχητικὸ καὶ ποὺ ἀπαιτεῖ τὴ συνεχή µας ἐγρήγορση εἶναι βεβαίως ἡ καλὰ ὀργανωµένη ἐκστρατεία τῶν Βουλγάρων γιὰ τὴν κατὰ καιροὺς προώθηση καὶ διαφήµιση ὅλων αὐτῶν τῶν ἱστορικῶν τους «θεωριῶν» (µέσω στηµένων ἐρευνῶν καὶ καλοπληρωµένων «ἐπιστηµονικῶν» ἰνστιτούτων) σὲ διεθνῆ ἐπιστηµονικὰ συνέδρια καὶ πολιτικὰ φόρα, ἐκστρατεία φυσικὰ ποὺ κάθε ἄλλο παρὰ ἄκαρπη µπορεῖ νὰ χαρακτηριστεῖ. Οἱ βόρειοι φίλοι µας εἶναι ἀλήθεια ὅτι παίζουν ὀργανωµένα τὸ παιχνίδι τους – καὶ τὸ παίζουν πολὺ καλά. Ἐµεῖς, ὡς διηνεκῶς χάσκουσα ἐπίσηµη πολιτεία καὶ ὡς ἀενάως πνευµατικὰ αὐνανιζόµενο πανεπιστηµιακὸ κατεστηµένο, µέχρι πότε θὰ κοιµόµαστε τὸν µακάριο ὕπνο τοῦ ἠλιθίου;

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Κ. Ἄµαντος, Οἱ Σλάβοι εἰς τὴν Ἑλλάδα, Byzantinisch – neugriechische Jahrbucher 17 (1939-1943) 210-221.

V.Besevliev, Die Protobulgarischen Inschriften, Berlin 1963.

P. Charanis, Observations on the History of Greece during the Early Middle Ages, Balkan Studies 11 (1970) 1 – 34.

Αἰκ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινὴ Ἱστορία, τ. Β1 (610-867), 1981.

Αἰκ.Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινὴ Μακεδονία. Σχεδίασµα γιὰ τὴν ἐποχὴ ἀπὸ τὰ τέλη τοῦ ΣΤ΄ µέχρι τὰ µέσα τοῦ Θ΄ αἰῶνος, Βυζαντινὰ 12 (1983) 9 – 63.

Ν.Δαπέργολας, Σλαβικὲς ἐγκαταστάσεις στὴ Μακεδονία ἀπὸ τὸν 7ο ἕως τὸν 9ο αἰώνα, Διδακτορικὴ Δι-ατριβή, 2000.

F.Dvornik, Les Slaves, Byzance et Rome au IXe siecle, Paris 1926

Ι.Καραγιαννόπουλος, Ἡ πρωτοβουλγαρικὴ ἐπιγραφὴ τοῦ Direkler, Ἐγνα-τία 1 (1989) 221 – 255.

Ι.Καραγιαννόπουλος, Ἱστορία τοῦ Βυζαντινοῦ Κράτους Β΄ (565 – 1081) 2, Θεσσαλονίκη 1981.

J. Karayannopoulos, Les Slaves en Macedoine. La pretendue interruption des communications entre Constantinople et Thessalonique du 7eme au 9eme siecle, Athenes 1989

P. Lemerle, Philippes et la Macedoine Orientale a l’ epoque chretienne et byzantine, Paris 1945.

Φ. Μαλιγκούδης, Σλάβοι στὴ Μεσαιωνικὴ Ἑλλάδα, Θεσσαλονίκη 1988.

Μ.Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου, Οἱ βαλκανικοὶ λαοὶ κατὰ τοὺς µέσους χρόνους, 1992.

Μ. Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου, Σλαβικὲς ἐγκα-ταστάσεις στὴ Μεσαιωνικὴ Ἑλλάδα, 1993.

St. Runciman, A History of the First Bulgarian Empire, London 1930.

V. Tapkova-Zaimova, La ville de Salonique et son hinterland slave (jusqu’ au Xe siecle), Actes du IIe Congres International des Etudes du Sud-Est Europeen, Athenes 1970, σ.355-362.

V.Tapkova-Zaimova, Les Slaves de Salonique et l’origine de Cyrille et de Methode, Sofia 1969.

M.Weithmann, Die Slavische Bevolkerung auf der Griechischen Halbinsel. Ein Beitrag zur Historischen Ethnographie Sudosteuropas, Munchen 1978.

Δώδεκα µῆνες πρίν τίς νοµαρχιακές καί δηµοτικές ἐκλογές, τά ὀνόµατα τῶν ὑποψηφίων δίνουν καί παίρνουν. Πέρα ἀπό τούς ἤδη κατέχοντες τίς θέσεις δηµάρχων καί νοµαρχῶν οἱ ὁποῖοι ἔχουν δώσει ἕνα δεῖγµα γραφῆς (πού λέει ὁ λόγος δηλαδή, ἐφόσον κατά κανόνα ἀπεδείχθησαν πολιτικά – καί ὄχι µόνον – ἀναλφάβητοι) ὑπάρχει ἕνας προβληµατισµός γιά τήν ἐπιλογή ἄλλων προσώπων, στόν κόσµο µά καί στά δύο µεγάλα κόµµατα. Ὅπως εἶναι γνωστό ὁ ρόλος τῶν τελευταίων στά τῶν τοπικῶν ἐκλογῶν εἶναι ἀποκαλυπτικός τῆς ἔννοιας τῆς «αὐτοδιοίκησης»: Ἀποφασίζουν στήν Ἀθήνα νά ἐπιλέξουν τό τάδε (κι ὄχι τό δεῖνα) µηδενικό, τό βάφουν γαλάζιο ἤ πράσινο καί σαρώνουν στίς προτιµήσεις τοῦ κυρίαρχου λαοῦ.

Ἐµεῖς λοιπόν φέτος προσφέρουµε ἐντελῶς δωρεάν ἕνα ἐργαλεῖο γιά τήν ἐπιλογή τῶν ὑποψηφίων προσώπων, βάσει τῶν κριτηρίων πού θεωροῦµε ὅτι πρέπει νά τεθοῦν. Πῶς δηλαδή ἡ καηµένη ἡ Τουρκία γιά νά γίνει ὑποψήφια στήν Εὐρωπαϊκή Ἕνωση πρέπει νά πληροῖ τά κριτήρια τῆς Κοπεγχάγης, δηλαδή νά γίνει κανονικό κράτος; Ἔτσι λοιπόν πρέπει καί ὁ µέλλων τοπικός ἄρχοντας νά πληροῖ κάποια κριτήρια µορφωτικῆς, κοινωνικῆς καί πολιτικῆς ἐπάρκειας. Τά κριτήρια αὐτά, πού τά ὀνοµάσαµε «Κριτήρια τῆς Κοµοτηνῆς», θεωροῦµε πώς ἀφοροῦν κάθε πρόσωπο πού ζητᾶ νά ἐκτεθεῖ στήν λαϊκή ἐτυµηγορία καί εἶναι µία προσφορά τοῦ «Ἀντιφωνητῆ» στήν πολιτική ζωή τοῦ τόπου µας.

Ἡ ὅλη διαδικασία εἶναι πολύ ἁπλή, ἀκόµα καί γιά κοµµατικά στελέχη. Τά κριτήρια τά χωρίσαµε σέ τρεῖς κατηγορίες, κοινωνικά, µορφωτικά καί πολιτικά, ὥστε νά διευκολυνθεῖτε στήν (λέµε, τώρα) ἀξιολόγηση.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ

ΒΗΜΑ 1ο: Τοῦ δείχνετε τήν κάτωθι εἰκόνα αὐτοκινήτου: Πῶς ἀντιδρᾶ;

Α. – Ὡραῖο, ἀλλά ποιός ξέρει πόσο θά καίει…

Β. – Εἶναι ἡ παλιά Κοµπρέσορ, ἡ καινούργια ἔχει καί θερµαινόµενα πατάκια

Γ. – Μετά τόν Ἀπρίλη τοῦ ‘41 γερµανικό πρᾶµα δέν ἀγοράζω

(Α: Ποῦ ζεῖς καηµένε!..  Β: Αὐτός σίγουρα ἔχει κάνει διαχείριση ἐπί ἐκσυγχρονισµοῦ  Γ: Ἄν πάρετε ἀπό κανέναν τέτοιαν ἀπάντηση νά µοῦ τόν δείξετε καί µένα)

ΒΗΜΑ 2ο: Τοῦ δείχνετε τό κάτωθι σύµβολο καί ζητᾶτε ἕνα σχόλιο.

Α. – Τί νά πῶ γιά τό σεµεδάκι; Καλό εἶναι.

Β. – Ἀδερφέ! Δέν µιλᾶς ὅτι εἶσαι δικός µας!

Γ. – Γ… τή µασονία σας, τσόγλανοι!

(Α: Αὐτός ὁ καηµένος θά πεθάνει καί δέν θἄχει καταλάβει τί παίχτηκε δῶ κάτω… Β: Σωστός ὁ κύριος, θά πετύχει πολλά. Μέ τήν ἀξία του, φυσικά Γ: Ναί στήν ἐλευθεροστοµία, ὄχι στόν ἐλευθεροτεκτονισµό!)

ΒΗΜΑ 3ο: Ἐµφανίζετε ἕνα 500ευρο. Τί λέει;

Α. – Ὡραῖα, ρίξτο στό τρίτο συρτάρι καί πές τί χρειάζεται γιά τά ὑπόλοιπα.

Β. – Δέν ἔχω νά τό χαλάσω.

Γ. – Ὤ, ρέ µάνα µου, ὑπάρχει καί τέτοιο χαρτονόµισµα;

(Α: Τυπική περίπτωση, γεννηµένος γιά νά ὑπηρετεῖ τά λαϊκά συµφέροντα Β: Δέν ἔχει µπεῖ ἀκόµα στό πετσί τοῦ ὑποψηφίου Γ: Σωστός µά σπάνιος τῦπος)

ΒΗΜΑ 4ο: Τόν ρωτᾶτε τί δουλειά κάνει.

Α: – Ἔεεε, δηλαδή ἐννοεῖς, ἄααα…

Β: – Ὑπάλληλος στήν (τάδε) ὑπηρεσία

Γ: – Παλιά εἶχα µιάν ἐπιχείρηση ἀλλά…

(Α: Λαµόγιος ὁ ἀνωφελής Β: Αὐτό ἔλειπε, νά ἦταν κι ἐπαγγελµατίας. Κατά πάσα πιθανότητα τυγχάνει καί συνδικαλιστής, ὅπερ ἐστί µεθερµηνευόµενον «κηφήνας» Γ: Ντάξει ρέ παληκάρι µου, καί τώρα πρέπει νά πληρώσει ἡ κοινωνία τήν ἐπαγγελµατική σου ἀποτυχία;)

ΜΟΡΦΩΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ

ΒΗΜΑ 5ο: Τοῦ λέτε «Τό Ἄξιον Ἐστί», «Ὁ µικρός ναυτῖλος», «Ἥλιος ὁ Πρῶτος», «Ἡ τρελλή ροδιά», «Τό φωτόδεντρο», «Μαρία Νεφέλη» καί ζητᾶτε γρήγορα ἕνα ὄνοµα πού τοὔρχεται πρῶτο

Α. – Μαρία Δαµανάκη

Β. – Μπάµπης

Γ. – Ὀδυσσέας Ἐλύτης

(Α: Τυπική ἐκσυγχρονιστική περίπτωση, ἡ κουλτούρα του φτάνει µέχρι τή µίζα τοῦ ἰµπρεσσάριου. Β: Βαριά µορφή καθυστέ-ρησης, τό πολύ νά φτάσει µέχρι πρόεδρος τοῦ ΠαΣοΚ Γ: Ὁποιοδήποτε ἀξίωµα πάνω ἀπό πρόεδρος φιλολογικῆς λέσχης θἄναι εὐχάριστη ἔκπληξη)

ΒΗΜΑ 6ο: Τόν ρωτᾶτε κάτι ἁπλό, π.χ. πότε ἱδρύθηκε ἡ πόλη σας, τήν ὁποία θέλει καί νά διοικήσει

Α. – Τόν ἔεεε, 6ο αἰώνα. Μµµµ, πρό Χριστοῦ. Ἤ µετά, δέν εἶµαι σίγουρος…

Β. – Σιγά µή ξέρω καί τά ὀνόµατα τῶν τότε δηµοτῶν! Δήµαρχος θά γίνω, ὄχι καθηγητής ἱστορίας!

Γ. – Ἐξαρτᾶται σέ ποιάν ἱστορική µαρτυρία βασιζόµαστε καί πότε θεωροῦµε ὅτι ἔγινε ἀπό ἁπλό πόλισµα, πόλη. Νά τίς πῶ ὅλες;

(Α: Αὐτός εἶναι καί ἄτυχος, µήν ποντάρετε στό κουτσάλογο Β: Καί τενεκές καί θρασσύς. Σᾶς κάνει. Γ: Εἶναι ὁ Τάσος Βαβατσικλῆς)

ΒΗΜΑ 7ο: Φέρνετε µπροστά του τήν παρακάτω φωτογραφία καί τοῦ ζητᾶτε ἕνα τραγούδι

Νά καί µιά διαφορετική ἀνακοίνωση τῆς λεγόµενης «Συµβουλευτικῆς Ἐπιτροπῆς» τῆς µειονότητας, τοῦ ὀργάνου δηλαδή διά τοῦ ὁποίου ἀκοῦµε τή φωνή τῆς Ἄγκυρας γιά τά µειονοτικά ζητήµατα: Ἔχοντας ἐπί χρόνια καταγγείλει δεκάδες φορές «προσπάθειες γιά τήν διάσπαση τῆς µειονότητας» πού προέρχονται ἀπό τήν πλευρά τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους ἤ ἀπό ποικίλες πρωτοβουλίες Χριστιανῶν (συνήθως µέ στόχο τή διάσωση τῆς ποµακικῆς ἤ τῆς τσιγγάνικης πολιτισµικῆς ἰδιοπροσωπίας), τίς προάλλες ἡ ἀνακοίνωση τῶν σοφῶν αὐτῶν ἀνθρώπων ἀφοροῦσε µειονοτικό. Μέ ἀφορµή ἕνα ἄρθρο τοῦ ψυχιάτρου Ἰµπράµ Ὀνσούνογλου πού ἀναφερόταν στά πεπραγµένα τοῦ τουρκικοῦ Προξενείου τῆς Κοµοτηνῆς τήν περίοδο ἀνάδειξης τῶν σηµερινῶν µουφτήδων (Τζεµαλί καί Σινίκογλου), τό φιρµάνι τῆς 17ης Σεπτεµβρίου κατήγγειλε πώς ἄν αὐτά γράφτηκαν ἀπό ἄγνοια εἶναι ἁπλῶς λάθος ἀλλά σέ διαφορετική περίπτωση πρόκειται γιά «προδοσία»: γιά «προσπάθεια διάσπασης τῆς µειονότητας» (τελικά αὐτή ἡ «µειονότητα» δέν διατρέχει κανέναν ἄλλον κίνδυνο, παρά µονάχα νά διασπαστεῖ, πού σηµαίνει νά ὑπάρξει καί µία δεύτερη ἄποψη γιά ὅσα συµβαίνουν, ἄποψη µή ἐγκεκριµένη ἀπό τόν ἁρµόδιο τῆς ὁδοῦ Ἰώνων…).

Καί τί εἶχε γράψει ὁ Ὀνσούνογλου στό ἐπίµαχο ἄρθρο; Τήν ἄποψή του γιά γεγονότα πρό δεκαπενταετίας περίπου, χωρίς νά θέτει ὁπουδήποτε προβληµατισµούς ἄλλης στρατηγικῆς, ἁπλῶς διαφώνησε µέ χειρισµούς πού ὁδήγησαν στό σηµερινό ἀποτέλεσµα. Οὔτε κι αὐτό ὅµως, καθώς φαίνεται, εἶναι ἐπιτρεπτό στόν δηµόσιο µειονοτικό χῶρο, καί ὁ συγγραφέας τοῦ ἄρθρου ἀπειλεῖται ξεκάθαρα µέ «κοινωνικό ἀποκλεισµό»! Ἐµεῖς, παρά τήν παλαιότερη σύγκρουσή µας στά δικαστήρια µέ τόν ψυχίατρο – ἦταν µάρτυρας τοῦ Ντεντέ, καθώς τυγχάνει καί κολλητός του φίλος – τήν (ὅποια) ἀνεξαρτησία τῆς γνώµης του τήν τιµοῦµε. Καλοῦµε δέ ὅσους παραβλέπουν τήν ἀνάγκη ἐκδηµοκρατισµοῦ στό ἐσωτερικό τῆς µειονοτικῆς κοινωνίας νά προσέξουν τή νέα αὐτή περίπτωση. Δέν εἶναι πλέον ἀνάγκη νά δηλώνεις Ποµᾶκος ἤ Ρόµ γιά νά θεωρηθεῖς προδότης καί µίασµα^. καί ἡ κριτική στούς προξενικούς χειρισµούς κι αὐτή ποινικοποιεῖται!

Ὁ Μάικλ Μίτσερ εἶναι ἀπό τούς µακροβιότερους βουλευτές τοῦ Ἐργατικοῦ Κόµµατος – ἐκλέγεται ἀπό τό 1970 – καί σηµαῖνον µέλος τῆς ἀριστερῆς καί οἰκολογικῆς του πτέρυγας (καί φίλος τοῦ Τόνυ Μπέν). Ὑπῆρξε ὑπουργός Περιβάλλοντος τό διάστηµα 1997-2003 καί ἔχασε τή θέση του στόν ἀνασχηµατισµό τοῦ Μπλαίρ ὅταν ἔγινε ἡ εἰσβολή στό Ἰράκ, στήν ὁποία ὁ Μίτσερ ἐναντιώθηκε δηµοσίως. Μάλιστα εἶχε τότε δηµοσιεύσει ἄρθρο ὅπου ἔγραφε γιά τήν «ἀπάτη τοῦ πολέµου κατά τῆς τροµοκρατίας» καί γιά τό ἀµερικανικό «πρόσχηµα τῆς 11ης Σεπτεµβρίου» προκειµένου «νά ἐπιβληθεῖ βιαίως ἡ παγκόσµια κυριαρχία τῶν ΗΠΑ».

Πρό ἡµερῶν ὁ Μίτσερ τάραξε τά νερά ἀρθρογραφώντας καί πάλι στόν «Γκάρντιαν», ὅπου ἔγραφε ἀνοικτά ὅτι οἱ ἔρευνες γιά τούς βοµβιστές τοῦ Λονδίνου συναντοῦν ἐµπόδια ἀπό βρετανικές ὑπηρεσίες οἱ ὁποῖες προστατεύουν πράκτορές τους. Πρόκειται γιά τήν περίπτωση τοῦ Χαρούν Ρασίντ Ἀσουάτ (ἀναφερθήκαµε κι ἐµεῖς πρό µηνός) καί ὄχι µόνο. Ὁ Μίτσερ µιλᾶ γιά τούς Πακιστανούς τῆς Βρετανίας πού χρησιµοποιήθηκαν κατά τῆς Γιουγκοσλαβίας τοῦ Μιλόσεβιτς: «Σύµφωνα µέ πρόσφατη ἀναφορά τῆς Observer Research Foundation πού ἑδρεύει στό Δελχί, ἡ κυβέρνηση τῆς Μπούτο ἀπαντώντας σέ σχετικό αἴτηµα τοῦ Κλίντον, εἶχε στείλει µία δύναµη ἀπό τροµοκράτες τῆς Harkat-ul- Ansar (HUA) πού τούς ἐκπαίδευσε ἡ µυστική ὑπηρεσία τῆς χώρας της. Ἐκτιµᾶται ὅτι 200 Πακιστανοί τῆς Βρετανίας πῆγαν στό Πακιστάν, ἐκπαιδεύτηκαν στά ἐκεῖ στρατόπεδα τῆς όργάνωσής τους καί ἑνώθηκαν µέ τήν δύναµη τῆς HUA στή Βοσνία. Ὅλα αὐτά ἔγιναν σέ πλήρη συνεργασία µέ βρετανικές καί ἀµερικανικές ὑπηρεσίες». Ὅπως καί ἡ ἀναφορά τῆς Ὁλλανδικῆς Κυβέρνησης ξεκαθαρίζει, οἱ ΗΠΑ ἔδωσαν πράσινο φῶς γιά τή δράση στή Βοσνία ὀργανώσεων πού βρίσκονταν στή λίστα τῶν τροµοκρατῶν. Σχεδόν γιά µιά δεκαετία οἱ ΗΠΑ βοήθησαν ἰσλαµιστές ἀντάρτες συνδεόµενους µέ τήν Τσετσενία, τό Ἰράν ἤ τή Σαουδική Ἀραβία νά ἀποσταθεροποιήσουν τήν πρώην Γιουγκοσλαβία. Ἐπίσης τούς ἐπετράπη νά κινηθοῦν κι ἀνατολικότερα, στό Κόσοβο. Τό τέλος τοῦ πολέµου βρῆκε στή Βοσνία δεκάδες χιλιάδες ἰσλαµιστές ἀντάρτες ἀπό τούς ὁποίους πολλοί πήγανε στήν Αὐστρία, τήν Ἑλβετία καί τή Γερµανία. Αὐτό πού δέν εἶναι τόσο γνωστό εἶναι ἡ σχέση τῆς βρετανικῆς κυβέρνησης µέ ἕνα εὐρύτερο ἰσλαµικό δίκτυο.

Ὁ πρώην ὁµοσπονδιακός Εἰσαγγελέας τῶν ΗΠΑ Τζών Λόφτους σέ συνέντευξή του στό Fox TV ἀναφέρθηκε στήν περίπτωση τοῦ Χαρούν Ρασίντ Ἀσουάτ, πού φέρεται µέλος τῆς Ἀλ Μουχατζιρούν, ὀργάνωση πού στρατολογοῦσε ἐθελοντές γιά τό Κόσοβο. Ὁ Λόφτους εἶπε ἀνοικτά ὅτι θεωρεῖ τόν Χαρούν διπλό πράκτορα πού τόν προφυλάσσει ἡ MI6, τή στιγµή πού ἡ Σκότλαντ Γιάρντ ἐρευνᾶ τόν ρόλο του στίς βοµβιστικές ἐπιθέσεις τοῦ Λονδίνου.

Δεύτερη ἀνάλογη περίπτωση, Πακιστανοῦ πού πολέµησε στή Γιουγκοσλαβία, εἶναι ὁ Ὀµάρ Σαέντ Σεΐχ πού κρατεῖται στό Πακιστάν, καταδικασµένος σέ θάνατο γιά τόν φόνο τοῦ ἀµερικανοῦ δηµοσιογράφου Ντάνιελ Πέρλ τό 2002 (παρότι οἱ Ἀµερικανοί καί ἡ χήρα τοῦ Πέρλ ἀµφιβάλλουν γιά τήν ἐνοχή του). Στή Βρετανία στρατολογοῦσε µουσουλµάνους στόν «Στρατό τοῦ Μωάµεθ», φέρεται νά ἔχει δεσµούς καί µέ τήν Ἀλ Κάιντα καί λέγεται ὅτι καί τώρα ἀκόµη δρᾶ µέσα ἀπό τή φυλακή, καθώς ἡ ἔφεσή του ἀναβλήθηκε γιά… 32η φορά.

Γιά µᾶς ἡ ἔκπληξη δέν εἶναι οὔτε ἡ διαπλοκή «τροµοκρατῶν» καί ὑπηρεσιῶν, οὔτε ἡ δράση τους κατά τῆς Γιουγκοσλαβίας˙ ἄς τά δοῦν ὅσοι πανηγύριζαν τήν πτώση τοῦ Μιλόσεβιτς. Ἔκπληξη ἀποτελεῖ µονάχα ὅτι ὑπάρχουν ἀκόµη φωνές (µία ἀκόµη εἶναι ὁ Τζώρτζ Γκάλογουεη) στήν κεντρική πολιτική σκηνή τῆς Βρετανίας πού µιλᾶνε τή γλῶσσα τῆς ἀλήθειας…

Κ.Κ.

Στίς 19 Σεπτεµβρίου στή Βασόρα οἱ παραπλεύρως εἰκονιζόµενοι Βρετανοί τῆς SAS πυροβόλησαν τούς Ἰρακινούς ἀστυνοµικούς πού σταµάτησαν τό αὐτοκίνητό τους, σκότωσαν τόν ἕναν ἀλλά συνελήφθησαν. Ἦταν µεταµφιεσµένοι σέ Ἄραβες, µέ περοῦκες, ὅπλα καί – κατά πληροφορίες – µέ ἐκρηκτικά. Οἱ ἴδιοι ἀρνήθηκαν νά ποῦν κάτι γιά τήν ἀποστολή τους καί οἱ βρετανικές δυνάµεις ἐπιτέθηκαν µέ τεθωρακισµένα ὀχήµατα στήν φυλακή πού κρατοῦνταν καί τούς ἀπέσπασαν (ἐλευθερώνοντας ταυτόχρονα καί 150 ποινικούς) µέ τό ἔτσι θέλω ἀπό τίς ἰρακινούς κουΐσλιγκς. Νά σηµειωθεῖ ὅτι στή σιιτική Βασόρα δέν ὑπάρχει Ἀντίσταση. Ρωτᾶµε: ποιά ἡ ὁµοιότητα µέ τούς δύο SASίτες πού συνελήφθησαν στό Μπέλφαστ τόν Μάρτιο τοῦ 1988 ὅταν πυροβόλησαν τό πλῆθος πού ἀκολουθοῦσε τήν κηδεία τοῦ µαχητῆ τοῦ ΙRA Caoimhghin Mac Bradaigh.

Λίγο µετά τήν δηµοσίευση στό προηγούµενο φῦλλο µας τοῦ σχολίου µας γιά τήν ἐπιταχυνόµενη ἀποβιοµηχάνιση στή Ροδόπη, οἱ ἀπολυµένοι ἐργαζόµενοι τῶν ἐπιχειρήσεων πού κλείνουν συγκεντρώθηκαν στό Ἐργατοϋπαλληλικό Κέντρο Κοµοτηνῆς καί κάθε τοπικός πολιτικός παράγοντας πού σέβεται τόν ἑαυτό του ἐξέδωσε ἀνακοινώσεις συµπαράστασης µά καί ἀνησυχίας γιά τό µέλλον τοῦ τόπου. Γιά τίς ἀντιδράσεις αὐτές καί τά λεγόµενα περί τοῦ ζητήµατος πρέπει νά εἰπωθεῖ ἕνα κυρίως: Ὅτι δέν τολµοῦν νά ἀγγίξουν τή ρίζα τοῦ κακοῦ καί νά ποῦνε τά πράγµατα µέ τ’ ὄνοµά τους, εἴτε γιά λόγους κοµµατικῆς σκοπιµότητας, εἴτε γιά λόγους συντεχνιακοῦ συµφέροντος.

Ἐξαρχῆς δηλώνουµε ὅτι φυσικά καί δέν διαφωνοῦµε µέ τίς διαπιστώσεις γιά ἐπιδείνωση τῆς κατάστασης. Ἐµεῖς ὅµως αὐτά πού ἀνακάλυψαν ὁρισµένοι τώρα τά γράφαµε ἀπό χρόνια, ὅταν ἀκόµα οἱ ἄλλοι καθησυχάζονταν µέ τά …χαµηλά νούµερα πού ἀνακοινώνονταν γιά τήν ἀνεργία τῆς περιοχῆς. Κι ὄχι φυσικά µόνο λόγῳ γνώσης τοῦ πραγµατικοῦ τοπίου – αὐτήν τήν διαθέτουν πολλοί – ἀλλά καί γιατί δέν εἴχαµε κανέναν λόγο νά πανηγυρίζουµε γιά τήν ἀνακοίνωση νέων θνησιγενῶν ἐπενδύσεων. Γιά νά τό καταλάβετε καλύτερα: Δέν µᾶς ἔδινε κανένας µίζα γιά νά περάσουµε τήν ἐπένδυση, δέν κρατούσαµε γιά τήν πάρτη µας – ἤ γιά τόν πολιτικό µας χῶρο – κανένα ποσοστό, δέν µεσολαβούσαµε γιά ρουσφετολογική πρόσληψη κανενός πουθενά, δέν ἐπωφελούµασταν πολιτικά ἀπό τήν λογιστική (καί προσωρινή) βελτίωση τῆς ἀπασχόλησης στόν νοµό, δέν ἐξασφαλίζαµε κανέναν χρηµατο-δότη προεκλογικοῦ ἀγώνα µας… Καταλα-βαίνετε λοιπόν ὅτι ἄλλη …ἐπιλογή δέν εἴχαµε ἀπό τό νά γράφουµε τήν ἀλήθεια: Ὅτι ὅλα βρίσκονταν στόν ἀέρα, ὅτι οἱ περισσότερες ἐπενδύσεις µοναδικό στόχο εἶχαν τήν ἁρπαχτή, ὅτι τά λεφτά τοῦ λαοῦ τά µοιράζονταν τά κοράκια τοῦ κυκλώµατος (πού εἶναι ἐπίτηδες ἔτσι στηµένο γιά νά ἐξυπηρετοῦνται) κτλ κτλ. Κι ἔχεις τώρα τήν βουλευτίνα τοῦ τόπου, τήν κ. Μανωλιᾶ, νά ρωτάει τή Βουλή τί θά γίνει µέ τήν κατάσταση ὅπου περιήλθαµε ἀφοῦ «ἡ περιοχή ἔχει ἀφεθεῖ στό ἔλεος τῶν µηχανισµῶν τῆς ἐλεύθερης ἀγορᾶς», κάτι πού τό διαβάσαµε καί στήν σχετική ἀνακοίνωση τῆς ΝΕ ΠαΣοΚ Ροδόπης! Δηλαδή, ἀγαπητοί σύντροφοι, µέχρι πέρυσι ὁ …σοσιαλισµός ἤλεγχε τούς µηχανισµούς αὐτούς; Καί πῶς ἐλέγχονταν; Μέ τήν παντοδυναµία τοῦ περιφερειάρχη; Μέ τήν συνενοχή ἐλεγκτῶν καί ἐλεγχοµένων; Μέ τήν µή ἀπόδοση ΠΟΤΕ εὐθυνῶν; Μέ τήν µή ἐπιστροφή ΠΟΤΕ καµµιᾶς ἐπιδότησης ἀπό ἐπενδύσεις πού ἀνακλήθηκαν; Τά «κίνητρα» τῆς περιοχῆς ἦταν ὁ καρκίνος της: Τά 99 ἐργοστάσια πού ἀνέφερε ὁ πρόεδρος τοῦ Ἐργατικοῦ Κέντρου εἶναι ὁ κακοήθης ὄγκος πού ἄρχισε νά σπάει. Τό ζήτηµα δέν εἶναι πόσα κλείσανε ἀλλά πόσα µποροῦν νά ἐπιβιώσουν. Εἶναι πέντε; Ἕξι; Ὄχι πολύ περισσότερα πάντως. Κι ὅποιος τό ἀµφισβητεῖ, ἄς κάνει ἕναν δηµόσιο διάλογο, µέ στοιχεῖα γιά µιά µιά περίπτωση. Ἐπανάσταση θά γίνει!

Τά σκατά πού τρῶµε κύριοι τοῦ ΠαΣοΚ εἶναι ὅλα τοῦ κόµµατός σας (τῶν ἀλλωνῶν θ’ ἀκολουθήσουν). Δυστυχῶς ἄσχηµος εἶναι καί σήµερα ὁ ρόλος τῆς Περιφέρειας πού µᾶς τά σερβίρει σιωπηλή – οὔτε ποιός φταίει, οὔτε τί θά γίνει, λέξη! Κι αὐτή ἡ σιωπή γίνεται ὅλο καί περισσότερο παρεξηγήσιµη…

http://antifonitis.gr/online/wp-content/uploads/2009/03/179.pdf

     Ἐγὼ σήμερα, ἀγαπητοὶ μοὐ φίλοι, εἶχα σκοπὸ ἀρχικὰ νὰ σᾶς πῶ μόνο τὸν πόνο μου, ξαφνικὰ ὅμως μέ βρῆκε ἕνας πειρασμὸς στὸν ὁποῖο δὲν μπόρεσα νὰ ἀντισταθῶ. Γι’ αὐτὸ καὶ θὰ ξεκινήσω μέ νέο ἀφιέρωμα σ’ ἕνα ἀπὸ τὰ ἀγαπημένα μου πουλέν, τὸν μεγάλο τηλεοπτικὸ auteur τῆς ἀγάπης, ποὺ ὅπως αἴφνης πληροφορήθηκα ἐπανακάμπτει ὁσονούπω στὶς μικρὲς μας ὀθόνες μέ τὴν προσφιλή του θεματολογία (ἔ, αὐτὴν ξέρει, αὐτὴν ἐμπιστεύεται), δηλαδὴ τὸν ἀπαγορευμένο ἔρωτα – καὶ μάλιστα αὐτὴ τὴ φορὰ ἑνὸς μαθητῆ καὶ μιᾶς καθηγήτριας!

     Ἔχω τὴν ἐντύπωση ὡστόσο ὅτι ὅσο πάει καὶ τὴ χάνει τὴν ἔμπνευσή του τὸ παλικάρι. Σιγὰ πιὰ δηλαδὴ τὴν πρωτοτυπία! Ἁπλὴ καθηγήτρια μέ ἁπλὸ μαθητή, μωρέ; Οὔτε κὰν δηλαδὴ Λυκειάρχης μέ Πρόεδρο Δεκαπενταμελοῦς; Ἢ Προϊσταμένη τῆς Δευτεροβάθμιας μέ ὑστερήσαντα σὲ 7 μαθήματα, ποὺ ὅμως ἀποφοίτησε μέ βαθμὸ 9,5 (καὶ πέρασε μετὰ στὸ Δημοκρίτειο μέ ὑποτροφία); Ἔ, βάλτου λίγο χρῶμα, ρὲ Μανοῦσο, μή μᾶς ξενερώνεις! Ἐγὼ δηλαδὴ θὰ στὰ λέω;

Read the rest of this entry…

Γιά τό πρωτοσέλιδο σχόλιό µας στό προηγούµενο φῦλλο µας, ἀναφορικά µέ τήν κατάσταση στά ἐντοπισµένα θρακικά ἱερά καί τή δράση τῶν ἀρχαιοκάπηλων, ἀπό τήν Προϊσταµένη τῆς ΙΘ΄ Ἐφορείας Προϊστορικῶν καί Κλασικῶν Ἀρχαιοτήτων κ. Ν. Κοκκοτάκη λάβαµε τήν κάτωθι ἀπαντητική ἐπιστολή, γιά τήν ὁποίαν καί τήν εὐχαριστοῦµε:

Ἀξιότιµε κ. Διευθυντά,

Ἀναφερόµενη στό χθεσινό δηµοσίευµα τῆς ἐφηµερίδας σας µέ τίτλο «Θρακικά Ἱερά καί πάλι» πού ἀφορᾶ τήν Ὑπηρεσία µας καί ἐµένα προσωπικά καί ἀφοῦ σᾶς εὐχαριστήσω γιά τήν καλή διάθεση µέ τήν ὁποία ἀντιµετωπίζετε τή δουλειά µας θά «ἀπολογηθῶ».

Ὁµολογῶ καταρχήν ὅτι δέν εἶδα τό προηγούµενο δηµοσίευµα στό ὁποῖο ἀναφέρεστε, ὥστε ἀπαντώντας νά ἀποφύγω τό παράπονό σας γιά ἀδιαφορία. Αὐτά ὡς πρός τό τυπικό µέρος τοῦ δηµοσιεύµατος. Καί τώρα στήν οὐσία:

1. Ὑπαίθρια Ἱερά τοῦ Ἥρωα Ἱππέα ἔχουν ἐντοπισθεῖ καί καταγραφεῖ ἀπό τήν Ὑπηρεσία µας σέ κορυφές ὑψωµάτων τῆς Ροδόπης καί τοῦ Ἰσµάρου, κοντά στά χωριά Μοναχοί, Ἴασµος, Μεγάλο Πιστό, Μίσχος, Μοίρανα, Ξυλαγανή, Σάπες, Νέδα, Νίψα. Μέ τή µελέτη τους ἔχει ἀσχοληθεῖ ὁ ἐπίτιµος Ἔφορος Ἀρχαιοτήτων καί πρώην προϊστάµενος τῆς ΙΘ΄ ΕΠΚΑ Διαµαντῆς Τριαντάφυλλος.

Ἡ λατρεία τοῦ Ἥρωα Ἱππέα εἶχε µεγάλη διάδοση στή Θράκη κατά τούς ρωµαϊκούς αὐτοκρατορικούς χρόνους. Ἀπό τούς ὑπαίθριους χώρους λατρείας ἔχουν περισυλλεγεῖ λίθινα µικρά πλακίδια µέ παράσταση τοῦ θεοῦ, χάλκινα εἰδώλια τοῦ θεοῦ ὡς Ἀπόλλωνα ἤ ἀλόγων ἀπό συµπλέγµατα καί πολλά µικροαντικείµενα – ἀφιερώµατα τῶν πιστῶν, κυρίως ὀξυπύθµενοι ἀµφορίσκοι πού σχετίζονται µέ τίς προσφορές ὑγρῶν (κρασί, λάδι, γάλα) ἀλλά καί τίς τελετές πού γίνονταν ἐκεῖ.

Σέ πολλές ἀπό τίς γνωστές θέσεις τά εὑρήµατα µαρτυροῦν ὅτι ἦταν σέ χρήση καί πολύ πρίν τούς αὐτοκρατορικούς χρόνους, κατά τήν κλασική καί ἑλληνιστική ἐποχή ἀλλά καί τήν πρώιµη ἐποχή τοῦ Σιδήρου, πρᾶγµα πού ἐνισχύει τήν ἄποψη ὅτι ἡ λατρεία τοῦ Ἥρωα Ἱππέα ἀποτελεῖ τή συνέχεια τῆς λατρείας τοῦ µυθικοῦ βασιλιᾶ τῶν Θρακῶν Ρήσου, ὅπως µαρτυρεῖται ἀπό τόν Φιλόστρατο.

2. Μέ τά γλίσχρα οἰκονοµικά τῆς Ὑπηρεσίας µας οἱ ἐργασίες στά ὑπαίθρια ἱερά ἔχουν περιορισθεῖ µέχρι τώρα σέ ἐπιφανειακή ἔρευνα – περισυλλογή (πλήν µιᾶς ἀνασκαφικῆς ἔρευνας στήν περιοχή τοῦ Μίσχου) καί καταγραφή τῶν θέσεων. Ἐλπίζουµε σέ κάτι περισσότερο στό ἄµεσο µέλλον.

3. Ἡ µάστιγα τῆς ἀρχαιοκαπηλείας στή χώρα µας χτυπᾶ καί σέ πιό προσιτές ἀρχαιολογικές θέσεις ἀπό τίς κορυφές τῶν ὑπαίθριων ἱερῶν. Ἡ κακοήθεια δυστυχῶς δέν προλαµβάνεται οὔτε ἀναχαιτίζεται µέ περιφράξεις, γιαυτό καί «οἱ σκῦλοι» µποροῦν «νά ἀλέσουν» ἀκόµα κι ὅταν «ὁ µυλωνᾶς» εἶναι ἐκεῖ. Ἡ Ὑπηρεσία µας µέ τόν ἕναν φύλακα πού διαθέτει γιά ὅλον τόν ὀρεινό ὄγκο τῆς Ροδόπης περιοδεύει διαδοχικά ὅλους τούς χώρους καί δέν τούς ἐγκαταλείπει. Οἱ δύο ἀπόπειρες λαθρανασκαφῆς πού ἔγιναν φέτος στό ὑπαίθριο ἱερό βόρεια τοῦ Ἰάσµου ἐντοπίστηκαν καί ἀναφέρθηκαν στήν Ἀστυνοµία.

4. Γιά τήν Ἀρχαιολογική Ὑπηρεσία καί τούς ἀρχαιολόγους ἰδιαίτερα δέν ὑπάρχουν «σηµαντικές» καί «ἀσήµαντες» ἀρχαιότητες. Ὁ,τιδήποτε συνιστᾶ παρουσία τοῦ ἀνθρώπου σ’ αὐτόν τόν τόπο καί ἀπόδειξη τοῦ ἱστορικοῦ µας παρελθόντος ἀντιµετωπίζεται µέ σεβασµό, προστατεύεται καί ἀναδεικνύεται µέσα στό πλαίσιο τῶν δυνατοτήτων µας κάθε φορά.

Μέ ἐκτίµηση

Στό γνωστό ἑβδοµαδιαῖο διεθνές περιοδικό ΤΙΜΕ (6-6-2005, σελ. 63-64) δηµοσιεύθηκε ἄρθρο µέ τίτλο Treasures fit for the Kings πού τό ὑπογράφουν ὡς δηµοσιογράφοι ἡ Ἀνθή Καρασάββα καί ἡ Βιολέτα Σιµεόνοβα καί ὡς συγγραφέας ἡ Jumana Farouky. Παραθέτω ἐκτεταµένη µετάφραση ἀποσπασµάτων τοῦ ἄρθρου.

«Ἔσκαβαν γιά 12 χρόνια, 4 µῆνες τόν χρόνο, 18 ὧρες τήν ἡµέρα. Ὁ Γκεόργκι Κίτωφ καί ἡ ὁµάδα του ἔψαχναν στή βουλγαρική κοιλάδα τῶν βασιλέων, µιά περιοχή γεµάτη δάση µήκους 100 χλµ στό κέντρο τῆς χώρας. Ἡ κοιλάδα εἶναι γεµάτη ἀπό ἀρχαίους ταφικούς σωρούς πού ἀνήγειραν οἱ Θρᾶκες, πού ἡ κληρονοµιά τους ὡς ἕνας ἀπό τούς στύλους τῆς ἀρχαίας Εὐρώπης ζεῖ σέ κείµενα καί ἱστορίες ἀλλά ὁ πολιτισµός τους παραµένει ἕνα µυστήριο (…)

Ὁ Κίτωφ, 62 χρόνων, ἀρχαιολόγος γνωστός ὡς ὁ Ἰντιάνα Τζόουνς τῆς Βουλγαρίας, σκάβοντας στό Kazanlak, 170 χλµ ἀνατολικά τῆς Σόφιας τόν περασµένο Ἰούλιο, µετά ἀπό ἕναν µήνα χτύπησε κυριολεκτικά φλέβα χρυσοῦ. Μέσα στόν τάφο βρῆκαν τά ὑπολείµµατα ἑνός ἀνδρός πού εἶχε τεµαχισθεῖ σέ κοµµάτια. Δίπλα στόν σκελετό βρισκόταν ἕνα χρυσό προσωπεῖο φυσικοῦ µεγέθους. Τό 2400 ἐτῶν προσωπεῖο εἶναι τό πρῶτο ἀντικείµενο ἑνός θησαυροῦ πού περιλαµβάνει ἕνα χρυσό δαχτυλίδι σκαλισµένο µέ τήν εἰκόνα ἑνός ἀθλητῆ, µιά σχεδόν πλήρη σειρά πανοπλίας, χάλκινες αἰχµές βελῶν καί δοράτων, ξίφη, πλάκες προστασίας στήθους, συνολικά 130 ἀντικείµενα, µεγαλόπρεπα στολίδια, ὁπλισµό καί τελετουργικά ἀντικείµενα πού δείχνουν ὅτι ὁ Θρακικός πολιτισµός ἀνταγωνιζόταν τόν Ἑλληνικό. Ἀποδεικνύουν ὅτι οἱ Θρᾶκες «δέν ἦταν κοινωνία βαρβάρων», λέει ὁ Ἀλεξάντερ Φόλ, Βούλγαρος ἐµπειρογνώµων τῆς θρακικῆς ἱστορίας. «Εἶχαν ἕνα σύστηµα ἀξιῶν καί ἐνσυνείδητα ἔµειναν σέ αὐτό. Ἦταν µιά ἀριστοκρατική κοινωνία µέ µεγάλη ἱεραρχία».

(…) Τώρα πού οἱ ἀρχαῖοι βασιλεῖς δέν τά χρειάζονται πλέον, ὁ Κίτωφ µαζί µέ φίλους ἀρχαιολόγους καί ἱστορικούς µποροῦν νά χρησιµοποιήσουν αὐτά τά ἀντικείµενα γιά νά µάθουν περισσότερα γιά τίς ζωές τῶν προγόνων τῆς Βουλγαρίας. Στό µεταξύ αὐτός καί ἡ ὁµάδα του ἀσχολοῦνται σχεδιάζοντας περαιτέρω ἀνασκαφές. Ἐνῷ ὑπάρχει πολύ µυστήριο ἀκόµη πού ἀφορᾶ τούς Θρᾶκες, ὁ Κίτωφ εἶναι ἀποφασισµένος νά συνεχίσει τίς ἀνασκαφές.»

Αὐτή ἡ ἐθνογενετική θεωρία ὁρισµένων Βουλγάρων ἐπιστηµόνων καί ἀρχαιολόγων πού ἐπεκτείνουν τή βουλγαρική ἱστορία καί τόν πολιτισµό στά Βαλκάνια σέ περίοδο πρίν τήν ἐγκατάσταση τῶν Βουλγάρων (6ος-7ος αἰ. µ.Χ.) µέ οἰκειοποίηση τῶν Θρακῶν καί τοῦ πολιτισµοῦ τους, θυµίζει τήν ἀντίστοιχη θεωρία τῶν Σκοπιανῶν – ὅτι εἶναι ἀπευθείας ἀπόγονοι τῶν ἀρχαίων Μακεδόνων – καί τῶν Τούρκων – ὅτι οἱ Τρῶες καί οἱ Ἴωνες ἦσαν πρόγονοί τους (βλ. Σπ. Βρυώνης «Ἡ Κλειώ συναντᾶ τόν Γκρίζο Λῦκο», Ἰνστιτοῦτο Βαλκανικῶν Σπουδῶν, Θεσσαλονίκη 1991). Αὐτή ἡ διαστροφή τῆς Ἱστορίας διδάσκεται στά σχολικά βιβλία καί τῶν τριῶν χωρῶν, φαίνεται πάντως ὅτι οἱ Βούλγαροι πρῶτοι ἐδίδαξαν. Ἡ οἰκειοποίηση τῶν προγόνων ὑπό Βουλγάρων, Σκοπιανῶν καί Τούρκων δέν εἶναι ἀθώα ἀλλά ἐκ τοῦ πονηροῦ, διότι ἔτσι διεκδικοῦν ὡς δικά τους ἐδάφη πού κατεῖχαν παλαιότερα οἱ Ἕλληνες Θρᾶκες, οἱ Ἕλληνες Μακεδόνες καί οἱ Ἕλληνες Τρῶες ἀντίστοιχα.

Διαµαρτυρόµενος γιά τήν αὐθαίρετη αὐτή οἰκειοποίηση τοῦ πολιτισµοῦ καί τῆς ἱστορίας τῶν ἀρχαίων Θρακῶν, ἀπηύθυνα στίς 15/6/05 ἐπιστολή – µέ e-mail καί ταχυδροµικῶς – στό ΤΙΜΕ ἀλλά δέν γνωρίζω ἄν τελικῶς θά δηµοσιευθεῖ…

Πασχάλης Χριστοδούλου,

Δρ. Χηµικός Μηχανικός, Θεσσαλονίκη

Ἔχοντας κλείσει ἀπό τήν 3η τοῦ Σεπτέµβρη ἑπτά χρόνια κυκλοφορίας, προχωρᾶµε σέ µιά µικρή ἐπετειακή ἀναφορά. Συγχωρῆστε µας αὐτήν τήν κοινοτυπία, πρόκειται γιά τή γνωστή ἀνθρώπινη ἀνάγκη νά δεῖ κανείς πίσω του κάποιο «ἔργο» πού θά ἀποµακρύνει προσωρινά τό φάσµα τοῦ ἀναπόδραστου ἐκµηδενισµοῦ καί τῆς ἀ-νοησίας τῶν πάντων. Προσπαθώντας λοιπόν νά διατηροῦµε µιάν ἐπαφή µέ τό µέτρο τῶν ἀνθρωπίνων πραγµάτων, θέλουµε νά πιστεύουµε πώς µερικοί ἀρχικοί µας στόχοι ἐπετεύχθησαν: Διατηρήσαµε τήν ψυχοπνευµατική µας ἰσορροπία, ἤρθαµε σέ ἐπικοινωνία µέ φίλους καί δασκάλους µας, διαδώσαµε τήν κοσµοθεωρητική µας αἵρεση, ὑπονοµεύσαµε τήν αὐταπάτη περί «πληροφόρησης» σέ ἀρκετούς συνέλληνες.

Εὑρισκόµενοι πρό ἡµερῶν στό πανηγύρι (µόνο γιά τέτοια εἴµαστε…) τῆς Καρυδιᾶς, ἀκούσαµε µέ προσοχή τίς δηλώσεις τῶν ἐπισήµων σχετικά µέ τή βοήθεια πού δόθηκε ἤ θά δοθεῖ στόν δραστήριο πολιτιστικό σύλλογο τοῦ χωριοῦ. Χαρήκαµε τήν εὐφράδεια ὅλου τοῦ πολιτικοῦ προσωπικοῦ µας ἀλλά ξεχωρίσαµε κάτι συγκεκριµένο στίς δηλώσεις τοῦ νοµάρχη Ροδόπης Ἄρη Γιαννακίδη, κυρίως, µά καί στοῦ προέδρου τοῦ νοµαρχιακοῦ συµβουλίου, Γιώργου Πεταλωτῆ.

Δέν λέω, εἶναι γνωστό πώς ἡ Νοµαρχία δέν ἔχει καί πολλά χρήµατα πλέον νά διαχειριστεῖ. Καί σαφῶς δέν εἶναι µεµπτό τό νά µήν ἔχεις ἐνισχύσει οἰκονοµικά µιά πολιτιστική δράση τῆς περιοχῆς, ἀκόµη κι ἄν αὐτή ὑλοποίησε ἕνα θαυµάσιο λαογραφικό Μουσεῖο. Θαρρῶ ὅµως ὅτι δέν µπορεῖς νά ἀπευθύνεσαι στούς Καρυδιῶτες ὑποσχόµενος τήν ἠθική καί ψυχική σου συµπαράσταση, τήν ὁλόκαρδη ταύτισή σου, τήν πέραν τῶν ὑλικῶν καί µετρήσιµων στοιχείων παρουσία σου, τή στιγµή πού κάπου ἀλλοῦ, «σέ ἄλλες χωροχρονικές συγκυρίες», πού λέει κι ὁ νοµάρχης, ὅλα τοῦτα, τά µέχρι δακρύων συγκινητικά, τά ὑπογραµµίζεις µέ ἀφειδώλευτες ὑποσχέσεις οἰκονοµικῶν ἐνισχύσεων. Θυµίζουµε τίς περιπτώσεις τοῦ δρόµου γιά τόν ἀποµονωµένο χῶρο τοῦ ἐκτουρκισµένου πανηγυριοῦ στό ὕψωµα «Χίλια» (ὅπου ἀναµένουν 600.000 εὐρώ!) καί τοῦ ὑπό συζήτησιν πολιτιστικοῦ κέντρου στό µειονοτικό Δουκᾶτο (300.000 εὐρώ;). Ναί, νά δεχθοῦµε καί µεῖς τή σηµασία τοῦ ψυχικοῦ παράγοντα, «τί θά κερδίσει ὁ ἄνθρωπος τόν κόσµο ὅλον ν’ ἀποκτήσει µά νά χάσει τήν ψυχή του;», ἀλλά ἕνα µικρό µέρος τῶν προαναφερθέντων ποσῶν θά βοηθοῦσε σηµαντικά καί τά χριστιανικά χωριά τοῦ νοµοῦ. Ἴσως αὐτή ἡ στάση τῆς Νοµαρχίας ἐρείδει ἐπί τῆς ἀντίληψης «τῶν χριστιανῶν ἡ Πολιτεία εἶναι ἡ Ἄνω Ἱερουσαλήµ, ἐνῷ τό Ἰσλάµ εἶναι ἐνδοκοσµική θρησκεία» ἀλλά ἐπισηµαίνουµε φιλικά στούς διοικοῦντες της ὅτι µερικές συγκρίσεις κάνουν τούς Χριστιανούς συντοπίτες µας… Τούρκους!

http://antifonitis.gr/online/wp-content/uploads/2009/03/178.pdf