Καθώς στίς 24 Ἰουλίου συµπληρώθηκαν 82 χρόνια ἀπό τήν Συνθήκη τῆς Λωζάνης, τό νεότευκτο Ἐξόριστο Κουρδικό Κοινοβούλιο διοργάνωσε στήν ἑλβετική πόλη συνέδριο µέ προφανή στόχο τήν ἀµφισβήτηση τῆς Συνθήκης πού ἔθαψε γιά ὀκτώ δεκαετίες τά ὄνειρα τῶν Κούρδων γιά ἀνεξάρτητο κράτος. Ἔτσι, βρεθήκαµε κι ἐµεῖς ὡς προσκεκληµένοι ἐκεῖ, προκειµένου νά ἐκθέσουµε τήν σηµασία τῆς Συνθήκης γιά τήν Ἑλλάδα τοῦ σήµερα, σέ µιά χρονική συγκυρία µάλιστα πού φέρνει τήν ἵδρυση Κουρδικοῦ κράτους στό Βόρειο Ἰράκ τόσο κοντά (βάσει τοῦ Συντάγµατος πού θά ψηφιστεῖ τόν Ὀκτώβριο θά εἶναι θέµα 8 ἐτῶν!).

Πρῶτα ἀπ’ ὅλα θέλω νὰ εὐχαριστήσω τὴν ὀργανωτικὴ ἐπιτροπὴ γιὰ τὴν εὐγενικὴ καὶ τιµητική της πρόσκληση καὶ χαιρετίζω τὸ συνέδριο εὐχόµενος κάθε ἐπιτυχία. Ὅµως, πρὶν παρουσιάσω τὸ θέµα µου, γιὰ τὶς συνέπειες τῆς Συνθήκης τῆς Λωζάννης στὴν νεώτερη Ἑλλάδα, νιώθω ἠθικὰ ὑποχρεωµένος νὰ ἀναφερθῶ σὲ µία πολὺ νεότερη καὶ δυστυχῶς µαύρη σελίδα τῆς ἱστορίας µας. Καὶ ἀναφέροµαι στὸν θλιβερὸ Φεβρουάριο τοῦ 1999, στὴν παράδοση τοῦ Κούρδου ἡγέτη Ἀµπντουλλὰχ Ὀτζαλάν στὶς τουρκικὲς Ἀρχές, µὲ τὴν πατρίδα µου σὲ ἕναν ρόλο ποὺ δὲν θὰ ἤθελα νὰ χαρακτηρίσω. Ἐκ µέρους τοῦ ἁπλοῦ Ἕλληνα πολίτη, ποὺ ἔνιωσε τόση ντροπὴ καὶ ταπείνωση τὶς ἡµέρες ἐκεῖνες, ζητῶ συγγνώµη γιὰ τὶς ὅποιες ἐνέργειες, λάθη ἢ ἀνεπάρκειες τῆς κυβέρνησης Σηµίτη ποὺ ὁδήγησαν τὸν µὲν Ἀµπντουλλὰχ Ὀτζαλάν στὸ Ἴµραλι, τὶς δὲ ἑλληνοκουρδικὲς σχέσεις στὸ χειρότερο σηµεῖο τους. Εὔχοµαι τὸ τραῦµα ποὺ δηµιουργήθηκε νὰ θεραπευτεῖ καὶ οἱ λαοί µας νὰ ἐπιστρέψουν στὸν δρόµο τῆς συναλληλίας καὶ τῆς ἀλληλοκατανόησης.

Ἡ ὑπογραφὴ τῆς Συνθήκης τῆς Λωζάννης ἦταν γιὰ τὸν ἑλληνισµὸ ἡ τελετὴ ταφῆς τῶν γεωπολιτικῶν καὶ ἀλυτρωτικῶν του ὀνείρων. Ἦταν ἐπίσης ἡ τελευταία πράξη τοῦ δράµατος ποὺ κατέληξε στὸν ξεριζωµὸ τῶν Ἑλλήνων ἀπὸ τὰ µικρασιατικὰ καὶ ποντιακὰ παράλια µετὰ ἀπὸ συνεχή παρουσία 3.000 χρόνων τουλάχιστον. Ἦταν ἀποτέλεσµα ἐσφαλµένων πολιτικοστρατιωτικῶν ἐπιλογῶν τῆς ἑλληνικῆς πλευρᾶς; Ἦταν ἀπόρροια τῆς πρόσδεσης τῶν ἐθνικῶν µας πόθων στὸ ἰµπεριαλιστικὸ ἅρµα τῆς Βρετανίας; Ἦταν µία ἀναπόφευκτη ἐξέλιξη, ἀπότοκος τῶν ἐθνικῶν κινηµάτων ποὺ πυροδότησε ἡ Γαλλικὴ Ἐπανάσταση καὶ ἡ δηµιουργία τοῦ Ἔθνους – Κράτους; Ἴσως νὰ ἦταν καὶ ὅλα αὐτὰ µαζί. Αὐτὸ ποὺ εἶναι βέβαιο εἶναι ὅτι ἀποτέλεσε τὴν ἐθνοκάθαρση στὴν ὁποία βασίστηκε τὸ σύγχρονο τουρκικὸ κράτος. Μία ἐθνοκάθαρση ποὺ σχεδιάστηκε ἀπὸ µὴ Τούρκους (θυµίζω ἐδῶ τὴν συντριπτικὴ παρουσία τῶν ντονµέδων στὸ νεοτουρκικὸ κίνηµα), στηρίχτηκε στοὺς ἐνδοϊµπεριαλιστικοὺς ἀνταγωνισµοὺς (χαρα-κτηριστικὸς ὁ ρόλος τῆς Γερµανίας) καὶ ἐξάλειψε τὸ χριστιανικὸ στοιχεῖο – πρῶτα τους Ἀρµένιους καὶ µετὰ τοὺς Ἕλληνες – ἀπὸ τὴν Μικρασία. Ὅταν ἀργότερα φάνηκε πὼς ἡ κουρδικὴ ταυτότητα ἀντιστεκόταν στὴν «εὐτυχία νὰ λὲς εἶµαι Τοῦρκος», ἐσεῖς ξέρετε καλύτερα ἀπὸ ἐµένα τὸ τί συνέβη…

Ἡ ἀπώλεια τῆς Μικρασίας, ποὺ ἐπισφραγίστηκε µὲ τὴν Συνθήκη τῆς Λωζάννης, δὲν ἔθεσε ἁπλῶς τὸ στενὸ πλαίσιο στὸ ὁποῖο θὰ ἐκινεῖτο στὸ ἑξῆς ἡ Ἑλλάδα. Ἀκρωτηρίασε τὴν αὐτοεικόνα τοῦ ἑλληνισµοῦ. Μετέβαλε συνολικὰ τὸν γεωπολιτικό του προσανατολισµό. Ἄλλαξε ἄρδην τὴν πληθυσµιακὴ σύνθεση στὸν σηµερινὸ ἑλλαδικὸ χῶρο µὲ τὸ 1.000.000 πρόσφυγες ποὺ συνέρευσαν µετὰ τὴν Καταστροφὴ τοῦ 1922. Καί, δυστυχῶς, ἔβαλε τὰ θεµέλια γιὰ τὴ µελλοντικὴ ἐπιθετικότητα τῆς Τουρκίας σὲ βάρος τῆς Ἑλλάδος.

Ἐδῶ πρέπει νὰ θυµίσω ὅτι µὲ τὴ Συνθήκη, πέρα ἀπὸ τὸν καθορισµὸ τῶν ὁρίων τῆς σύγχρονης Τουρκίας, εἴχαµε καὶ τὴν Σύµβαση Ὑποχρεωτικῆς Ἀνταλλαγῆς τῶν πληθυσµῶν µεταξὺ Ἑλλάδος καὶ Τουρκίας. Βεβαίως ἦταν µία συµφωνία ποὺ τὸ ὄνοµά της ἦταν κάπως εἰρωνικὸ γιὰ τοὺς ἀµέτρητους νεκροὺς καὶ πρόσφυγες τῆς ἑλληνικῆς πλευρᾶς, γιὰ τοὺς ὁποίους καµµία ἀνταλλαγὴ δὲν εἶχε πιὰ νόηµα. Καὶ στὸ σηµεῖο αὐτὸ θέλω νὰ ὑπογραµµίσω µία µεγάλη στιγµὴ τῆς ἱστορίας τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ, καθὼς δὲν µαρτυρεῖται κανένα ἀντίποινο, καµµία ἀντεκδίκηση σὲ βάρος τῶν 500.000 περίπου µουσουλµάνων ποὺ ζοῦσαν ἀκόµη στὴν Ἑλλάδα, τὴ στιγµὴ ποὺ στὴν Μικρασία τὸ ἑλληνικὸ αἷµα ἔρεε κρουνηδόν. Ἀπὸ τὴν ὑποχρεωτικὴ αὐτὴ µετοικεσία χριστιανῶν καὶ µουσουλµάνων ἑξαιρέθηκαν οἱ Ρωµιοὶ τῆς Κωνσταντινούπολης, τῆς Ἴµβρου καὶ τῆς Τενέδου καὶ οἱ µουσουλµάνοι τῆς Δυτικῆς Θράκης. Ἡ Συνθήκη, ἔχοντας δεδοµένο τὸ ὀθωµανικὸ παρελθὸν σὲ σχέση µὲ τὰ µειονοτικὰ καὶ ἀνθρώπινα δικαιώµατα, προέβλεπε µὲ κάθε λεπτοµέρεια τὶς ὑποχρεώσεις ποὺ ἀναλάµβανε ἡ Τουρκία ἔναντι τῶν µὴ µουσουλµανικῶν κοινοτήτων της, δεσµεύοντας τὴν, ὑποτίθεται, σὲ µία πολιτικὴ ἀναγνώρισης καὶ σεβασµοῦ. Φυσικὰ τὰ ἴδια προβλέπονταν ὡς ὑποχρεώσεις καὶ γιὰ τὴν Ἑλλάδα ἔναντι τῶν µουσουλµάνων τῆς Θράκης ἀλλὰ εἶναι χαρακτηριστικὴ ἡ ἀναφορὰ τοῦ κειµένου εἰδικὰ στὶς ὑποχρεώσεις τῆς Τουρκίας. Δυστυχῶς καµµία ὑπογραφὴ δὲν ἀποδείχθηκε ἱκανὴ νὰ περιορίσει τὸν κεµαλικὸ αὐταρχισµό.

Ἡ παραµονὴ τῶν 120.000 Ἑλλήνων τῆς Κωνσταντινούπολης ἐπιδιώχθηκε ἀπὸ τὴν ἑλληνικὴ πλευρά. Ἦταν µία πλούσια καὶ ἰσχυρὴ παρουσία ἡλικίας 1600 χρόνων, τὸ πλήρωµα τοῦ Οἰκουµενικοῦ Πατριαρχείου. Ταυτοχρόνως ἦταν ἡ ραχοκοκκαλιὰ τῆς οἰκονοµικῆς ζωῆς τῆς πόλης, ἡ ὁποία ἂν ἐξέλιπε σὲ µία νύχτα τὸ πρόβληµα θὰ ἦταν µεγάλο καὶ γιὰ τὴν ἴδια τὴν Τουρκία. Ἡ ἀριθµητικὴ καὶ οἰκονοµική της συρρίκνωση ἄρχισε ἀπὸ τὴν ἑποµένη τῶν ὑπογραφῶν τῆς Συνθήκης καὶ συνεχίζεται µέχρι καὶ σήµερα, παρὰ τὴν οὐσιαστική της ἐξαφάνιση (ἀριθµεῖ πιὰ λιγότερα ἀπὸ 2000 ἄτοµα, κυρίως ὑπέργηρα). Ἀπαγορεύσεις ἄσκησης ἐπαγγελµάτων, εἰδικὲς ἐξοντωτικὲς φορολογίες, τάγµατα ἐργασίας, κρατικὰ σχεδιασµένα πογκρόµ, µαζικὲς ἀπελάσεις, µυστικοὶ ρατσιστικοὶ νόµοι, κλείσιµο τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τῆς Χάλκης, ἁρπαγὲς περιουσιῶν, ὅλα αὐτὰ ἦταν ἀδύνατον νὰ τὰ ἀντέξει µία ἀστικὴ κοινότητα ποὺ ζοῦσε σὲ ἕνα ἐχθρικὸ κράτος καὶ δὲν εἶχε καµµία σοβαρὴ βοήθεια ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα. Εἶναι χαρακτηριστικὴ ἡ περίπτωση τοῦ ἀνθελληνικοῦ πογκρὸµ ποὺ ἐξαπέλυσε τὸν Σεπτέµβριο τοῦ 1955 τὸ τουρκικὸ κράτος, σὲ ἀγαστὴ πάντα συνεργασία µὲ τὸ παρακράτος (τῆς ὀργάνωσης «Ἡ Κύπρος εἶναι τουρκική»). Ἀφορµὴ ἦταν ὁ ἀντιαποικιακὸς ἀγώνας τῶν Ἑλλήνων τῆς Κύπρου κατὰ τῶν Ἄγγλων, µὲ αἴτηµα τὴν Αὐτοδιάθεση καὶ τὴν Ἕνωση µὲ τὴν Ἑλλάδα. Σὲ κείνη λοιπὸν τὴν κρίσιµη συγκυρία, ὅπου κρίθηκε ὁριστικὰ ἡ µοίρα τοῦ Κωνσταντινουπολίτικου Ἑλληνισµοῦ, ἡ παρέµβαση τῶν ΗΠΑ ἦταν ὄχι πρὸς τὴν Τουρκία ποὺ ἐγκληµατοῦσε ἀλλὰ πρὸς τὴν Ἑλλάδα, καθὼς τὸ µόνο µέληµα τῶν Ἀµερικανῶν ἦταν ἡ διασφάλιση τῆς ἑνότητας ἐντὸς τοῦ ΝΑΤΟ.

Τὰ ἴδια περίπου ἔζησαν καὶ οἱ 6.000 Ἕλληνες κάτοικοι τῶν νησιῶν Ἴµβρος καὶ Τένεδος. Τὰ δυὸ νησάκια τοῦ Αἰγαίου, παρὰ τὸν ἀµιγῶς ἑλληνικὸ πληθυσµό τους, δόθηκαν στὴν Τουρκία γιὰ τοὺς σαφεῖς γεωπολιτικοὺς λόγους ποὺ δικαιολογεῖ ἡ θέση τους στὴν ἔξοδο τῶν Στενῶν τῶν Δαρδανελλίων. Ὑποτίθεται ὅτι ἡ Τουρκία θὰ τοὺς ἐκχωροῦσε ἕνα εἰδικὸ καθεστὼς αὐτοδιοίκησης (ἄρθρα 14 καὶ 37-44 Γ΄ Τµήµατος) καὶ προστασία ὅλων τῶν δικαιωµάτων τους: πολιτικῶν, γλωσσικῶν, ἐκπαιδευτικῶν, θρησκευτικῶν. Τὰ ἄρθρα αὐτὰ λογίστηκαν γιὰ «Θεµελιώδεις νόµοι», ποὺ σηµαίνει ὅτι κανένας τουρκικὸς νόµος ἢ διοικητικὴ πράξη δὲν θὰ µποροῦσε νὰ τὰ ἀνατρέψει. Τί συνέβη στὴν πραγµατικότητα; Πρὶν κλείσει δίµηνο ἀπὸ τὴν ὑπογραφὴ τῆς Συνθήκης, Τοῦρκος κυβερνήτης ἐγκαταστάθηκε στὸ νησὶ καὶ καταργήθηκε κάθε µορφὴ αὐτοδιοίκησης, ἐνῶ 64 δικηγόροι, γιατροί, δάσκαλοι καὶ ἔµποροι χαρακτηρίστηκαν ἀνεπιθύµητοι καὶ σὲ ἄλλους 1500 ἀπαγορεύτηκε ἡ ἐπιστροφή. Ὅλα τοῦτα κατοχυρώθηκαν καὶ µὲ νόµο (1151/1927). Τὰ µέτρα κατὰ τῶν Ἑλλήνων τῆς Κωνσταντινούπολης ἴσχυσαν κι ἐδῶ: Φόροι (βαρλίκ), κατασχέσεις περιουσιῶν, ἐπιστρατεύσεις στὰ Τάγµατα Ἐργασίας (Ἀµελὲ Ταµπουροῦ), ἐξορίες ἡγετικῶν στελεχῶν… Ἐπίσης, λόγω τῆς ἀποκλειστικῆς ἑλληνικῆς παρουσίας στὰ νησιὰ καὶ τοῦ ἀγροτικοῦ χαρακτήρα τοῦ πληθυσµοῦ, εἴχαµε καὶ ἄλλα µέτρα: Δηµεύσεις γῆς, ἐποικισµός, δηµιουργία ἀνοικτῶν ἀγροτικῶν φυλακῶν καὶ στρατιωτικῶν µονάδων γιὰ τροµοκράτηση τοῦ ντόπιου πληθυσµοῦ, καταστροφὴ καὶ ἁρπαγὴ τῶν 248 ἀπὸ τὶς 262 ἐκκλησιὲς τῆς Ἴµβρου (µὲ ἀπαγόρευση τῆς ἐπισκευῆς τους) καὶ 6 περιπτώσεις καταγεγραµµένων φόνων Ἑλλήνων ποὺ ποτὲ δὲν ἐξιχνιάστηκαν. Τὸ ἀποτέλεσµα εἶναι νὰ βρίσκονται σήµερα στὴν Ἴµβρο 300 περίπου Ρωµιοὶ (στὴν Τένεδο δὲν µείνανε πάνω ἀπὸ 50) καὶ 8.000 Τοῦρκοι.

Τί συνέβη στὸν ἀντίποδα; Ἡ µουσουλµανικὴ µειονότητα σήµερα ἀποτελεῖ τὸ 1/3 περίπου τοῦ πληθυσµοῦ στὴν ἑλληνικὴ Θράκη, ἀριθµώντας περὶ τὰ 120.000 ἄτοµα. Ἡ Τουρκία, ἔχοντας βγεῖ νικήτρια ἀπὸ τὸν πόλεµο τοῦ 1922, ἐπεδίωξε εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς νὰ παρέµβει στὸ ἐσωτερικό της ἑλληνικῆς ἐπικράτειας καὶ νὰ ἀναλάβει τὴν ἡγεσία τοῦ µουσουλµανικοῦ πληθυσµοῦ της. Ἤδη ἀπὸ τὴν δεκαετία τοῦ ’20 καὶ τοῦ ’30 κατάφερε νὰ ἀποµακρυνθοῦν ἀπὸ τὴν εὐαίσθητη περιοχὴ οἱ ἀντικεµαλιστὲς Τοῦρκοι καὶ Τσερκέζοι ποὺ εἶχαν ἔρθει στὴν Ἑλλάδα διαφεύγοντας ἀπὸ τὴν κεµαλικὴ Τουρκία, µὲ κορυφαία περίπτωση αὐτὴν τοῦ τελευταίου Ὀθωµανοῦ σεϊχουλισλάµη, τοῦ Μουσταφᾶ Σαµπρῆ Ἐφέντη. Ἀργότερα, κι ἐνῶ ὁ µουσουλµανικὸς πληθυσµὸς χωρίστηκε σὲ νεωτεριστὲς καὶ συντηρητικούς, κατάφερε ὄχι µόνο νὰ περάσει τὴν χρήση τοῦ λατινικοῦ ἀλφαβήτου στὴν µειονοτικὴ ἐκπαίδευση ἀλλὰ καὶ νὰ ἀναλάβει πλήρως τὸν ἔλεγχο τῆς τελευταίας µὲ τὰ Μορφωτικὰ Πρωτόκολλα ποὺ ὑπογράφηκαν µεταξὺ τῶν δυὸ χωρῶν (1951, 1968). Ὅταν στὸ δεύτερο µισό του 20ου αἰώνα τὸ Κυπριακὸ ἐπιδείνωσε τὶς ἑλληνοτουρκικὲς σχέσεις, οἱ διωγµοὶ τῶν Ἑλλήνων στὴν Τουρκία εἶχαν τὰ διοικητικὰ τους ἀντίµετρα (στερήσεις ἰθαγένειας ὅσων ἔφευγαν ἀπὸ τὴ χώρα, περιορισµένες ἀδειοδοτήσεις, πολιτικὲς ἄδηλων διακρίσεων…) στὴ Θράκη σὲ βάρος τῶν µουσουλµάνων. Ἔτσι ὁ πληθυσµὸς τους περιορίστηκε δηµογραφικὰ καὶ ψυχικὰ τέθηκε ἀπέναντι. Ὁ κεµαλικὸς ἐθνικισµὸς µπορεῖ νὰ µὴν διαπότισε τὸν ἁπλὸ µειονοτικὸ πολίτη, ὅµως εἶναι πιὰ ὁ ἀπόλυτος κυρίαρχος στὴν ἰθύνουσα τάξη καὶ στὴν πολιτικὴ ἐκπροσώπησή του. Τελευταῖο ἐµπόδιο στὴν ὁριστική του ἐπικράτηση εἶναι ἡ ἐθνοτικὴ πολυµορφία τοῦ µουσουλµανικοῦ πληθυσµοῦ. Δὲν ἔχει νόηµα νὰ µποῦµε σὲ λεπτοµέρειες γιὰ τὸ πῶς συγκροτήθηκε ἡ τουρκικὴ ὁµάδα ἐντὸς αὐτοῦ, οὔτε παρουσιάζει κάποια ἰδιαιτερότητα ἡ τσιγγάνικη συνιστώσα του. Ἀξίζει ὅµως µικρῆς ἀναφορᾶς ἡ παρουσία τοῦ Ποµακικοῦ πληθυσµοῦ στὴν ὀρεινὴ Ροδόπη, µίας σλαβόφωνης κοινότητας 35.000 περίπου ἀνθρώπων ποὺ περιλαµβάνει καὶ µία ὁµάδα µερικῶν χωριῶν µπεκτασίδων.

Παρὰ τὴν πρόβλεψη τῆς Συνθήκης τῆς Λωζάννης γιὰ σχολικὴ διδασκαλία τῆς µητρικῆς γλώσσας στοὺς µειονοτικοὺς πληθυσµούς, τὸ ποµάκικο ἰδίωµα – ἄγραφο µέχρι πρὶν µία δεκαετία – ἔµενε πάντα στὸ περιθώριο. Παντοῦ, σὲ ΜΜΕ, σὲ σχολεῖα, δικαστήρια, ἐκλογικὰ κέντρα, ὑπηρεσίες, προβλέπεται χρήση τῆς τουρκικῆς καὶ µόνο γλώσσας. Ἀκόµα καὶ ὁ ὅρος «Ποµάκος» καὶ «ποµακικός» ἦταν µέχρι πρόσφατα ἀπαγορευµένος ἀπὸ τὴν κεµαλικὴ ἡγεσία τῆς µειονότητας καὶ στὴ θέση του χρησιµοποιοῦσαν τὸν ὅρο «ὀρεσίβιοι Τοῦρκοι» (νοµίζω ὅτι κάτι θυµίζει ὁ ὅρος στοὺς παριστάµενους…) καὶ ὅταν πιὰ ἀναγκάστηκαν ἐκ τῶν πραγµάτων νὰ µιλήσουν γιὰ Ποµάκους, τὸ ἔκαναν προσπαθώντας νὰ τοὺς ἐντάξουν στὰ τουρκικὰ φῦλα. Πέρα ὅµως ἀπὸ τὸν ἐκτουρκισµὸ τῆς συνείδησης τοῦ πληθυσµοῦ, ἐπιδιώκεται µεθοδικὰ καὶ ὁ ἐκτουρκισµὸς τοῦ πολιτισµοῦ. Πανηγύρια, γιορτές, ἔθιµα, ἀλλὰ καὶ παραδοσιακὰ φαγητά, φορεσιὲς κτλ, τυπικὰ ποµάκικα, παρουσιάζονται ὡς τούρκικα: τίποτε µέσα στὸν µουσουλµανικὸ πληθυσµὸ τῆς Θράκης δὲν πρέπει νὰ θυµίζει τὴν καταγωγικὴ του πολυµορφία.

Βλέποντας σήµερα, 82 χρόνια µετά, τὶς πρόνοιες τῆς Συνθήκης τῆς Λωζάννης καὶ τῶν σχετικῶν µὲ αὐτὴν κειµένων, διαπιστώνουµε ὅτι:

Ἡ Συνθήκη τῆς Λωζάννης, ὅπως πάντοτε συµβαίνει, ἀποτύπωσε ἁπλῶς τὴν ἰσορροπία τῶν δυνάµεων τῆς ἐποχῆς ποὺ ὑπογράφτηκε. Δυστυχῶς, ὁ ἀναθεωρητισµὸς τῆς Τουρκίας στὸ Αἰγαῖο, ἡ εἰσβολή της στὴν Κύπρο καὶ ἡ παρεµβατικότητά της στὴ ἑλληνικὴ Θράκη δείχνουν ὅτι, τὰ τελευταία 30 χρόνια ἰδίως, ἡ ἰσορροπία ἔχει ἀλλάξει σὲ βάρος τῆς πατρίδας µου. Εἶναι λοιπόν ἀνάγκη νὰ ἀποκατασταθεῖ πρὶν κάποια ἄλλα τετελεσµένα µᾶς ὁδηγήσουν σὲ κάποιαν ἄλλη, ἀκόµη χειρότερη Συνθήκη…